Bosna i Hercegovina je fragmentirana zemlja u kojoj se javne usluge pružaju na opštinskom, kantonalnom i/ili entitetskom i državnom nivou. Među različitim nivoima vlasti postoji značajno miješanje nadležnosti i koordinacija na nivou stvaranja politika ili njihove implementacije je loša. U javnim administracijama često nedostaje horizontalna i vertikalna saradnja, sama administracija je veoma politizovana, a kvalitet osoblja je često ugrožen različitim oblicima etno-političke patronaže. Značajan dio javnih budžeta se troši na javnu administraciju što i dalje predstavlja najveće finansijsko opterećenje za građane.

Rasipanje odgovornosti

Ustavom BiH centralna vlast u Bosni i Hercegovini je podijeljena između državnog, entitetskog, kantonalnog nivoa u Federaciji BiH i Brčko distrikta. Na primjeru decentralizacije javnih finansija u Bosni i Hercegovini moguće je slikovito opisati ograničenja, moć i doseg vlasti različitih nivoa centralne vlasti. Važno je naglasiti da svaka od navedenih instanci potpuno samostalno odlučuje o tome na koji način i u koju svrhu će potrošiti navedeni udio budžetskog novca. 

Ovakva politička dezorganizacija tj neukslađenost između različitih nivoa vlasti, doprinosi rasipanju odgovornosti na političkoj sceni u Bosni i Hercegovini. Nefunkcionalnost političke strukture je izražena kada je u pitanju implementacija i koordinacija bilo koje politike, a posebno kada se radi o visoko osjetljivim pitanjima kao što je riječ o sprečavanju i borbi protiv korupcije.

Rasipanje odgovornosti je sociopsihološki fenomen na osnovu kojeg se s povećanjem broja suodgovornih, smanjuje vjerovatnoća da će biti preuzeta odgovornost za određeno djelovanje ili nedjelovanje.

Fenomen rasipanja odgovornosti je primjetan i u našem društvu, posebno kada je riječ o nedjelovanju nadležnih institucija u spriječavanju i borbi protiv korupcije. Institucije koje su kao što su pravobranilaštva, tužilaštva, sudovi, ombudsmani, ministarstva pravde, SIPA, razne agencije kao što su npr. Agencija za prevenciju korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije, Agencija za nadzor nad tržištem, Agencija za javne nabavke, Agencija za provjeru načina sticanja imovine, Konkurencijsko vijeće i sl, dakle institucije koje su između ostalog odgovorne i za spriječavanje i borbu protiv korupcije u Bosni i Hercegovini, godišnje potroše oko 350 miliona KM javnog novca (popis institucija s godišnjim budžetima se nalazi u dodatku).

Kao plod Strategije za borbu protiv korupcije 2009.-2014, Zakonom o Agenciji za prevenciju korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije, formirana je Agencija kao nezavisna i samostalna upravna organizacija. Ova Agencija za svoj rad odgovara Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Direktora Agencije imenuje Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine.

Ostavljanjem mogućnosti za paralelno stvaranje 14 agencija za prevenciju korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije u Bosni i Hercegovini, gdje se svaka od njih pojavljuje sa svojim strategijama i akcionim planovima, dolazi do rasipanja odgovornosti, onemogućuje se primjena konzistentne strategije i otežava koordinacija iz jedinstvenog centra.

Trenutno ponašanje i djelovanje Agencije za prevenciju korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije može poslužiti kao primjer. Aktivnosti  agencijeviše podsjećaju na djelovanje nevladine organizacijekoja je veoma dobro definisala problem, no nema nikakvu političku moć da donese i sprovede pravnoobavezujuće izvršne odluke, nego na efikasno upravno tijelo koje putem prevencije, edukacije i iniciranja krivičnih i drugih postupaka koordiniše iz jedinstvenog centra.

Politička praksa

Monopol na državnom nivou u BiH, a i na svim nižim imaju izvršni organi koji su direktno birani od strane poslanika u zakonodavnom organu na datom nivou. Zakonodavci, barem formalno,bi trebali kontrolišu izvršnu vlast u njenom radu. Iako se naredni dio odnosi samo na državni nivo, isti se model primjenjuje i na nižim nivoima. Na državnom nivou je njihov rad zakonodavnih organa, u najvećoj mjeri, transparentan tako da diskrecije, u tom smislu,nema. Međutim, uprkos brojnim elementima kojima se garantuje i omogućava slobodno djelovanje poslanika u Parlamentarnoj Skupštini BiH, kao što je vlasništvo nad mandatom , finansijska nezavisnosti, te pravni imunitet u vrijeme trajanja mandata podaci ukazuju na to da je stranačka disciplina, kada se govori o glasanju u oba doma PS BiH, gotovo apsolutna (REF).

S druge strane, garantovana nezavisnost poslanika, uz slabe mehanizme kontrole imovine  u toku legislativnog perioda, te izostanak bilo kakvog zakonskog rješenja koje bi tretiralo pitanje porijekla imovine u BiH, a koji velike stranke u BiH suštinski ne žele, rezultiralo je mogućnošću kupovine poslanika od strane interesnih grupa ili druge političke opcije.

Djelimična odgovornost za ovakvu situaciju leži na međunarodnim akterima u BiH. Podsjećanja radi, Miroslav Lajčak, danas visoki zvaničnik EU, u vrijeme dok je još bio Visoki predstavnik u BiH praktično je derogirao institucije države uvodeći u praksu vaninstitucionalne sastanke lidera političkih stranaka po kafanama, restoranima i opskurnim hotelima.

Uspješnost ovog metoda rješavanja blokada u institucijama je, u najmanju ruku upitna, ali je šteta koja je nanesena fragilnim demokratskim institucijama katastrofalna. Nije problem ovakvog pristupa samo to što je donošenje odluka izmješteno izvan demokratskih i legitimiranih institucija, već što se umjesto pred očima javnosti u Parlamentu BiH, odluke donose iza zatvorenih vrata. Da paradoks bude veći, ova praksa je u međuvremenu postala ustaljena, a koledž lidera su javnosti u BiH i najvažniji međunarodni akteri potpuno legitimisali. Kod potonjih se radi o gaženju sopstvenih principa i rezultata sopstvenog angažmana od rata naovamo, te o frapantnom derogiranju institucija države, suspenziji parlamentarizma, i uspostavi partokratske oligarhije. Ako prihvatimo tvrdnju prema kojoj otvorenost i transparentnost predstavljaju dostupnost relevantnih informacija o funkcionisanju političkih institucija i pojedinaca u njima, te da su, gotovo po pravilu, obrnuto proporcionalna nivou korupcije, onda politička praksa koju su usvojili i predstavnici međunarodne zajednice u BiH direktno snaži pojavu korupcije. Pošto korupcija po definiciji narušava opšteprihvaćene principe ponašanja, transparentnost i otvorenost obeshrabruju koruptivno djelovanje i olakšavaju upotrebu mehanizama kažnjavanja takve prakse (pravnu, administrativnu i izbornu.

Godišnji budžeti institucija odgovornih za borbu protiv korupcije (KM)

Bosna i Hercegovina   
Državna agencija za istrage i zaštitu    51.379.542
Ministarstvo pravde BiH    11.374.700
Sud BiH    11.254.389
VSTV BiH    10.600.789
Tužilaštvo BiH    7.045.218
Pravobranilaštvo BiH    965.078
Agencija za javne nabavke BiH    954.455
Ured za razmatranje žalbi po javnim nabavkama    1.118.335
Agencija za nadzor nad tržištem    729.628
Konkurencijsko vijeće BiH    1.547.184
Agencija za prevenciju korupcije i koordinaciju borbe protiv korupcije    24.789
Institucija ombudsmana za ljudska prava BiH    2.707.376
Ured za reviziju institucija BiH    2.712.234
Ukupno:    102.413.717
   
Federacija BiH   
Vrhovni sud Federacije BiH    4.544.753
Federalno ministarstvo pravde    4.073.555
Ured za reviziju institucija u Federaciji Bosne i Hercegovine    2.754.598
Federalno pravobranilaštvo - Federalno pravobraniteljstvo    1.518.520
Federalno tužilaštvo Federacije BiH - Federalno tužiteljstvo Federacije BiH    1.246.340
Institucija ombudsmena/ombudsmana Federacije Bosne i Hercegovine    381.333
Ukupno: 14.519.099
   
Republika Srpska   
Osnovni sudovi    29.119.333
Republička uprava za inspekcijske poslove    9.670.810
Okružni sud Banja Luka    3.893.801
Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske    3.500.000
Okružno tužilaštvo Banja Luka    3.196.535
Ministarstvo pravde    3.192.032
Republičko pravobranilaštvo    3.134.254
Okružni privredni sudovi    2.795.417
Vrhovni sud Republike Srpske    2.569.897
Specijalno tužilaštvo Banja Luka    2.043.121
Okružno tužilaštvo Doboj    1.544.442
Okružni sud Bijeljina    1.466.128
Okružno tužilaštvo Bijeljina    1.333.433
Okružni sud Doboj    1.275.157
Okružno tužilaštvo Istočno Sarajevo    1.208.264
Okružni sud Istočno Sarajevo    1.099.354
Centar za pružanje besplatne pravne pomoći    1.065.181
Okružni sud Trebinje    751.406
Okružno tužilaštvo Trebinje    592.955
Viši privredni sud    592.327
Republičko tužilaštvo    516.363
Centar za edukaciju sudija i javnih tužilaca u Republici Srpskoj    434.882
Ombudsmen Republike Srpske    266.523
Agencija za provjeru načina sticanja imovine    260.987
Republička komisija za utvrđivanje sukoba interesa u organima vlasti RS    238.869
Odbor državne uprave za žalbe    234.808
Kancelarija pravnog predstavnika    216.129
Komisija za žalbe    184.762

Ukupno: 76.397.170   

Distrikt Brčko   

Pravosuđe Brčko distrikta - Osnovni sud    3.227.135
Pravosuđe Brčko distrikta - Pravosudna komisija    2.310.764
Pravosuđe Brčko distrikta - Tužilaštvo    1.244.674
Pravosuđe Brčko distrikta - Apelacioni sud    887.199
Kancelarija za reviziju - Kancelarija za reviziju    759.601
Pravosuđe Brčko distrikta - Pravobranilaštvo    566.621
Pravosuđe Brčko distrikta - Kancelarija za pravnu pomoć    466.877
Stručni i administrativni poslovi - Javne nabavke    312.159

Ukupno:  9.775.030

Kantoni FBiH:

Tuzlanski kanton   23.944.187

Zeničko-dobojski kanton    17.668.509

Kanton Sarajevo   38.367.928

Hercegovačko-neretvanjski kanton   22.866.255

Srednjebosanski kanton  11.395.847

Zapadnohercegovačka županija   4.285.213

Unsko-sanski kanton   15.414.096

Kanton 10    3.593.078

Bosansko-podrinjski kanton  2.454.078

Posavska županija   2.576.989

(Izvor: Podaci Istraživačkog evropskog centra)

(Frontal)

18.04.2013. u 10:12h