Referendum će biti informativan za Narodnu skupštinu Republike Srpske u njenim razmatranjima načina izvršenja odluke Ustavnog suda BiH od 26. novembra 2015. godine o Danu Republike. Ovom odlukom, Republici Srpskoj dato je ovlašćenje i obaveza da sprovede odluku, kojom se traži da se obezbijedi da Dan Republike Srpske bude u skladu sa Ustavom BiH. Odluka Republici Srpskoj ne zabranjuje da proslavlja dan svog osnivanja.

Otvoreno pismo Vlade Srpske prenosimo u cijelosti:

Dana 15. jula 2016. godine, Narodna skupština Republike Srpske izglasala je, na osnovu Zakona o referendumu i građanskim inicijativama Republike Srpske iz 2010. godine, referendum, na kom će se od građana Republike Srpske zatražiti mišljenje o tome da li 9. januar treba i dalje da se slavi kao Dan Republike.

Ustav Republike Srpske konkretno govori o referendumu u članu 70. i 77. Venecijanska komisija Savjeta Evrope detaljno je analizirala usklađenost Ustava Republike Srpske sa Ustavom BiH1 i nijednom nije prigovorila na odredbu Ustava Republike Srpske o referendumu. Zakon o referendumu Republike Srpske iz 2010. godine izrađen je u svjetlu Kodeksa dobre prakse Venecijanske komisije i Preporuka Ministarskog komiteta Savjeta Evrope državama članicama o učešću građana u javnom životu na lokalnom nivou.

Referendum je u potpunosti u skladu sa Ustavom BiH i praksama demokratskih država u Evropi i svijetu. Dejtonski sporazum ne sadrži nijednu odredbu koja bi se mogla tumačiti kao zabrana ili ograničavanje referenduma.

Štaviše, u svojoj rezoluciji iz 2007. godine, Parlamentarna skupština Savjeta Evrope kaže: „Referendum je instrument neposredne demokratije koji pripada evropskom izbornom naslijeđu“. Kongres lokalnih i regionalnih organa vlasti Savjeta Evrope u rezoluciji iz 2007. godine konstatuje da, „referendum, bilo na državnom, lokalnom, ili regionalnom nivou, predstavlja jedan od osnovnih instrumenata neposredne demokratije i građanima daje mogućnost učešća u političkom odlučivanju, kao i javnim pitanjima koja ih se direktno tiču . . .”.

Referendum se tiče javnog praznika u Republici Srpskoj - stvari koja je u potpunosti u nadležnosti Republike Srpske kao entiteta. Dan Republike je veoma značajan za građane Republike Srpske zato što se osnivanje Republike Srpske generalno smatra presudnim za zaštitu interesa građana srpske nacionalnosti u cijeloj BiH. Danom Republike, koji obilježava rođenje Republike Srpske, slavi se postojanje Republike Srpske - postojanje koje Ustav BiH, Aneks 4. Dejtonskog mirovnog sporazuma pozdravlja i potvrđuje. Našavši se pred odlukom Ustavnog suda, vlasti Republike Srpske imaju legitiman interes da čuju njihovo mišljenje o tome kada i na koji način treba slaviti ovaj značajan istorijski događaj, koji je priznat i potvrđen Dejtonskim mirovnim sporazumom.

Referendum je korak ka sprovođenju odluke Ustavnog suda

Iako se Republika Srpska ne slaže sa odlukom Ustavnog suda u bitnim pitanjima, referendum predstavlja korak ka njenom sprovođenju. Јedini izričit nalog iz odluke je da Narodna skupština Republike Srpske "uskladi" član 3(b) Zakona o praznicima sa Ustavom BiH. U odluci se ne kaže da Narodna skupština Republike Srpske mora da ukine praznovanje na 9. januar, niti na neki drugi način konkretizuje šta je potrebno u okviru tog usklađivanja. Republika Srpska je uvjerena da se Dan Republike može proslavljati bez diskriminacije bilo koje vjerske ili nacionalne zajednice.

Prvi korak ka usklađivanju zakona je da Republika Srpska utvrdi da li građani žele da zadrže 9. januar kao datum praznika. Nakon što građani daju svoj stav, Narodna skupština Republike Srpske može da ga razmotri u sklopu nastojanja da se uskladi član 3(b) Zakona o praznicima sa Ustavom.

Odluka Ustavnog suda ne može nikako značiti da je Republici Srpskoj zabranjeno obilježavanje dana svog nastanka.

Važno je konstatovati da se odluka Ustavnog suda ne može razumno tumačiti kao da Republici Srpskoj zabranjuje da obilježava 9. januar kao godišnjicu njenog osnivanja. Zabrinutost Ustavnog suda u pogledu Dana Republike proističe, prije svega, iz činjenice da se on poklapa sa pravoslavnom svetkovinom, svetim Stefanom, i drugo, da 9. januar, s obzirom na prirodu deklaracije koju obilježava, navodno privileguje Srbe u odnosu na druge narode.

Međutim, odluka nikako ne može stajati na mjestu tvrdnje da je Republici Srpskoj ustavom zabranjena proslava 9. januara, Dana Republike, bilo zato što se poklapa sa vjerskim praznikom ili zato što navodno privileguje jednu etničku grupu u odnosu na druge. Kada bi to bio slučaj, o čemu govorimo u daljem tekstu, sve i jedan javni praznik i u Republici Srpskoj i u Federaciji bio bi neustavan.

Vjerski praznici

Ako bi se odluka Ustavnog suda tumačila kao zabrana obilježavanja 9. januara, Dan Republike, zato što se poklapa sa pravoslavnim svetim Stefanom, onda bi to zahtijevalo da svi javni praznici kojima se obilježava vjerski prazni - čak i koji padaju na dan vjerskog praznika - budu zabranjeni. Na primjer: javni praznik kojim se obilježavaju muslimanski praznici Eid-al-Fitr i Eid-al-Adha, koji se poštuju u kantonima Federacije sa bošnjačkom većinom, morali bi da budu zabranjeni. Јavni praznici kojima se obilježavaju katolički praznici, kao što su Božić i sveti Stefan, koji se obilježavaju u kantonima Federacija sa hrvatskom većinom, morali bi da budu ukinuti. Zaista bi bilo čudno dozvoliti obilježavanje katoličkog svetog Stefana (26. decembar) kao javnog praznika, a zabraniti 9. januar, Dan Republike, samo zato što se poklapa sa pravoslavnim svetim Stefanom.

Ako bi 9. januar kao praznik bio neustavan zato što se poklapa sa svetim Stefanom, svaki praznik koji je iole sekularne prirode, npr. Nova godina, Dan nezavisnosti, Dan rada, Dan državnosti, Dan pobjede i Dan Dejtona, morao bi takođe biti zabranjen. Svaki od navedenih praznika poklapa se sa pravoslavnim ili katoličkim praznikom.

Republika Srpska ne želi ukidanje nijednog sekularnog, muslimanskog, katoličkog ili pravoslavnog praznika. Međutim, svi bi oni bili neustavni ako bi se odluka Ustavnog suda tumačila kao zabrana obilježavanja 9. januara, Dana Republike, zato što se poklapa sa vjerskim praznikom.

Sekularni praznici kojima se favorizuju određene nacionalne grupe

Ako bi se odluka Ustavnog suda tumačila kao zabrana obilježavanja Dana Republike Srpske zato što navodno favorizuje jedan narod u odnosu na druge, to bi onda sigurno značilo obaveznu zabranu obilježavanja 1. marta, koji se u Federaciji proslavlja kao "dan nezavisnosti".

Federalni praznik 1. mart predstavlja godišnjicu referenduma održanog 1992. godine, na kom su Bošnjaci i Hrvati glasali za jednostrano otcjepljenje Bosne i Hercegovine od Јugoslavije. Srbi su se snažno protivili održavanju referenduma i u njemu nisu ni učestvovali. Danas, Srbi smatraju 1. mart godišnjicom nezakonitog referenduma koji je Srbe iz Bosne i Hercegovine otrgnuo od njihove zemlje, Јugoslavije, i doveo do rata. Federalni praznik 1. mart "favorizuje" Bošnjake i Hrvate barem onoliko koliko 9. januar, praznik Republike Srpske, "favorizuje" Srbe.

Uprkos tome što Srbi u Federaciji (i cijeloj BiH) ne učestvuju u obilježavanju federalnog 1. marta, Republika Srpska nije tražila od Ustavnog suda da ga zabrani. Međutim, ako bi se odluka Ustavnog suda iz novembra 2015. godine tumačila kao zabrana obilježavanja Dana Republike Srpske zbog njegovog posebnog značaja za Srbe, federalni 1. mart morao bi, isto tako, biti zabranjen zbog posebnog značaja za Bošnjake i Hrvate.

Pored toga, hrvatski narod u BiH redovno praznuje 28. avgust kao dan Herceg-Bosne i dan u kojem obilježavaju utemeljenje tzv. Hrvatske Republike Herceg-Bosne (HRHB), ukinute Vašingtonskim sporazumom iz 1994. godine, kada su zajednice bošnjačkog i hrvatskog naroda formirale FBiH. Iako su 1996. godine sva ovlašćenja nekadašnje Herceg-Bosne i formalno prenijeta na FBiH, obilježavanje dana njenog ustrojstva i danas je aktuelno, te se vrši polaganjem vijenaca hrvatskim braniteljima i služenjem mise, kojima prisustvuju svi visoki zvaničnici iz reda hrvatskog naroda. I na ovogodišnjoj proslavi dana Herceg-Bosne, upućeni su pozivi hrvatskih zvaničnika na očuvanje ovog praznika, kao i stavovi da „Herceg-Bosna nikada nije ugašena niti napuštena”, da je ona „i danas aktuelna kao pravna i politička činjenica“, te „i danas živi u mnogim zakonima i javnim preduzećima”, obzirom da, prema riječima predsjednika Glavnog savjeta Hrvatskog Narodnog Sabora (HNS) BiH „svi zakoni HRHB su i danas na snazi za sve one oblasti koje nisu uređene na razini države. To je, između ostalog, Zakon o državnim praznicima i blagdanima, na osnovu kojega mi danas obilježavamo ovu godišnjicu“. Ni o ovom prazniku iz Srpske nikada nisu došle riječi osude. Ni onda kada se o tome ne može postići potpuna saglasnost, Republika Srpska demokratski uvažava pravo svakog naroda da obilježava i svetkuje dane koje smatra važnim za svoju istoriju i kulturu.

Odluka Ustavnog suda stigmatizuje sâmo postojanje Republike Srpske u stepenu u kom stigmatizuje datum njenog osnivanja. Pošto Ustav BiH, Aneks 4. Dejtonskog sporazuma, priznaje Republiku Srpsku kao jedan od dva entiteta koji čine BiH, to onda nikako ne može biti značenje odluke. Republika Srpska jeste, uistinu, strana, priznata po osnovu međunarodnog prava, Aneksa 4. i svih aneksa od kojih se sastoji Dejtonski sporazum.

Stigmatizovanje stvaranja Republike Srpske pri čemu se jednako tako ne stigmatizuje bošnjačko-hrvatsko jednostrano proglašenje nezavisnosti od Јugoslavije predstavljalo bi protivpravnu diskriminaciju Srba. Ni u ovom slučaju to sigurno nije bila namjera Ustavnog suda. Kakve god da bile, pravne implikacije i posljedice odluke Ustavnog suda iz novembra 2015. godine moraju biti ravnopravno primijenjene na sve konstitutivne narode, navedeno je u otvorenom pismu Vlade Republike Srpske svim akreditovanim ambasadorima BiH. 

Izvor: RTRS