Egzodus “soliterskih Srba” i “Srba iz avlija” iz Grada Sarajeva

Inspirisan postom na fejsbuk zidu Zorana Pajića “Čovjek koji je spasio jedan grad – a Srbija ga ostavila samog!” i televizijskom emisijom “Sarajevski safari na Republiku Srpsku, Srbiju i NIS” sa TV Informer.

“Zvao se Steva Popov, pilot. Ne influenser i ne političar. Ne čovjek koji je tražio aplauze. Samo čovjek koji je znao da se život brani delom, ne rečima.

U aprilu 1992. dok se Sarajevo raspadalo u krv i paniku, dok ljudi više nisu znali gde im je dom a gde granica. Steva je letio bez prestanka. Linija Beograd – Sarajevo- Beograd. Istim tim JAT-ovim Boingom 707.

I izvukao 40.000 ljudi. Četrdeset hiljada, to je jedan ceo grad duša koje danas hodaju zemljom jer je jedan čovjek odbio da bude dio tišine.” (Zoran Perić)

Najveći broj ovih duša, po narodnosti Srbi, danas hoda Beogradom ili na nekim drugim mjestima u Republici Srbiji.

Neki su odletili, odvezli se iz Beograda u druge države i danas te sarajlije hodaju širom svijeta.

Statistički zanemarljiv broj Srba koji su Grad Sarajevo (u to vrijeme već podijeljen na Grad Sarajevo i Grad Istočno Sarajevo) odletjeli na Kikašu, kako se popularno nazivao avion kojim je pilotirao Steva Popov se vratio u Grad Istočno Sarajevo.

“U znak zahvalnosti na herojsku i nesebičnu pomoć ljudima iz Sarajeva, Opština Istočno Novo Sarajevo odlučila  je da se bista Steve Popova nađe među 10 odabranih ličnosti koje su u velikom mjeri dali doprinos ovom gradu i njegovim stanovnicima.” (Zoran Perić)

Mislim da je bista Stevana Popova trebala da stoji u Beogradu, jer je Beograd dobio hiljade veoma kompetentnih Srba iz Grada Sarajeva.

U Gradu Istočno Sarajevu treba postaviti bistu  Srbina, koji je najviše doprinio da se Srbi iz Grada Sarajeva, koji je u ratu bio pod kontrolom Armije BiH presele u Grad Istočno Sarajevo.

Ovo prvi put pišem. On (Stefan Popov) je u Republiku Srbiju i širom svijeta,  preko Beograda, odnio moju sestru i hiljade kompetentnih, najškolovanijih, najsposobnijih Sarajlija, odveo ih od mogućih stradanja, većinom odnio “soliterske Srbe”.

Tih dana, april 1996. godine,  kružilo je više priča. Prva od njih je da su to “soliterski Srbi”, oni urbani Srbi koji nisu dovoljno svjesni svog identiteta, i uopšte vremena, događaja koji dolaze, većinom oni Srbi koji nisu na izborima  podržali nacionalne političke stranke.

Druga priča je da su to informisani Srbi koji su znali šta SDS i Republika Srbija planiraju da urade, a to je da osvoje Grad Sarajevo, poslije opkoljavanja i terora nad građanima koji tu žive. I tvrdili su da kad Srbi vojno osvoje grad dobro informisani Srbi će se vratiti u svoje stanove.

Istina je da je su Srbi u Gradi Sarajevu (u ratu od 1992. do 1995. godine) pod kontrolom Armije RBiH bili podijeljeni. Jedni su se pridružili Armiji RBIH, i drugim organizacijama, institucijama i dobili atribut Alijini Srbi. Zahvaljujući tome,tom izboru, većina njih je preživjela rat i stekla poštovanje i beneficije od strane Bošnjaka.

Drugi dio Srba koji su ostali u užem gradskom jezgru od Nedžarića do Baščaršije uglavnom su bili nezaštićeni, diskriminisani i izloženi svim vrstama mirnodopskih i ratnih zločina od strane svojih komšija.

Posebna tema , o tome pišem drugi put, je pitanje i odgovor koliko su Srbi iz Vojske Republike Srpske nanijeli zla Srbima koji su bili u dijelu Grada Sarajeva pod kontrolom Armije RBiH.

Za razliku od njih “Srbi iz sarajevskih avlija”, koji su tada (april 1992. godine) živjeli u drugim urbanim dijelovima Grada Sarajeva, bili su nacionalno i istorijski-društveno svjesniji svog identiteta i vremana, događaja koji dolaze, uz to su imali i veliki interes da koriste, sačuvaju i odbrane svoja imanja

U Gradu Sarajevu, shvaćenom u širem smislu, 1992. godine, su ostali “soliterski Srbi” iz Ilijaša, Hadžića, Trnova, Vogošće, Ilidže i dijelova Centra, Novog Grada i Novog Sarajeva koji su bili pod kontrolom Vojske Republike Srpske i naravno Srbi koji su živjeli u prigradskim, seoskim enklavama (Srbi iz avlija) koji su stali, na dvije linije vatrenog dodira, ispred svojih dvorišta, domova, imanja da se brane od svih mogućih neprijatelja.

Oni su bili raspoređeni kao borci na dvije linije vatrenog dodira, uža linija od Nedžarića do Baščaršije, a to je manje od 10% teritorije predratnog Grada Sarajeva (Bošnjaci i svjetski propagandisti to zovu opsadni prsten), što nije dovoljno precizno, jasno i tačno, jer su po njima samo Bošnjaci bili opkoljeni, opsjednuti.

O široj vatrenoj liniji dodira koja ide od Kladnja a završava se kod Žepe se ćuti, malo se piše i govori. Ćute Bošnjaci a i kupljeni zapadni propagandisti. Kad pišu i govore oni ovu vatrenu liniju dodira imenuju kao vanjski opsadni obruč i naglašavaju da su opkoljeni Bošnjaci.

Sa predumišljajem, namjerno kriju činjenicu da su između te dvije linije vatrenog dodira bile srpske enklave, naselja, sela sa većinskim srpskim stanovništvom, domaćinima.

Istorijska istina, (ne razumijem zašto Srbi više ne govore i pišu o opkoljenim Srbima u podijeljenom Gradu Sarajevu, razumijem zašto o tome ćute Bošnjaci i kupljeni zapadni propagandisti) da su i Srpske enklave Grada Sarajeva, tokom građanskog rata, odbrambeno-otadžbinskog rata od 1992. do 1995. godine bile u opsadi, odnosno da su i Srbi Sarajeva bili opkoljeni.

Od 1992. godine Grad Sarajevo, (mislim na teritoriju, zajednicu deset gradskih opština iz 1992. godine, teritorija koja je 1995. godine podijeljena na Kanton Sarajevo i Grad Srpsko Sarajevo), malo pod slobodnim izborom a više pod raznim prisilama, pritiscima svih strana, i neodgovrnim odnosnom (mislim na bošnjačku, srpsku stranu i međunarodnu zajednicu) trajno napustilo, odselilo oko 125.000 hiljada Srba. Argumentacija za ove stavove možete naći u mojim blogovima koji su objavljeni na portalu frontal.ba.

Demografsko pražnjene Grada Sarajeva ja objašnjavam kroz dvije sociološke kategorije, prva je: širi dugotrajniji egzodus a druga: uži katkorajniji egzodus.

Ja sam više puta analizirao ovaj uži kratkotrajni egzodus iz 1996. godine, koji sam pratio na licu mjesta kao predsjednik Srpske opštine Ilidža i kao direktor Biroa za ljudska prava Udruženja “Demokratska incijativa sarajevskih Srba” (pokretač sam, pisac statuta i jedan od osnivača DISS), i tvrdim, (na osnovu ličnog uvida, novinskih tekstove, fotografija i video priloga, izvještaja Bošnjaka i predstavnika međunarodne zajednice), da je u tom užem kratkotrajnom egzodusu iz Grad Sarajeva dobrovoljno odselilo ili protjerano oko 65.000 Srba.

Širi dugotrajni egzodus, (unutar njega je i uži kratkotrajni egzodus) odlazak oko 125.000 Srba iz Sarajeva koji je počeo 1992. godine, traje i danas, i u njemu  učestvuju “soliterskih Srbi” i “Srba iz avlija”.

Neodgovorni, neobaviješteni Srbi, istoričari, novinari, predstavnici nevladinih organizacija i političari govore neprovjerene podatke, govore da je u egzodusu Srba Sarajeva (u užem kratkotrajnom egzodusu D.Š.) od januara do marta 1996. godine, otišlo, odselilo ili protjerano od 150.000 do 200.000 Srba.

Zanimljivo i indikativno je da predstavnici Bošnjaka tvrde da nije bilo odlaska Srba pod prisilom, ili idu čak dotle da izjavljuju da se egzodus Srba iz Sarajeva nije ni desio.

Može se samo na osnovu procjena, na osnovu dostupnih izvora kazati da je više “soliterskih Srba” odselilo iz Grada Sarajeva. Do tačnog podatka mogli bi doći kroz analizu posljednjih popisa stanovništva u Bosni i Hercegovini i Republici Srbiji, Ta analiza bi pokazala koliko je bivših Srba Sarajeva tih godina popisa živjelo u Republici Srpskoj, Republici Srbiji, Federaciji BiH a koliko ih je otišlo u druge zemlje.

Ovi podaci iz demografske analize bi potvrdili ili oborili narativ da su se Srbi Sarajeva žrtvovali za Republiku Srpsku.

Fotografi i filmski snimatelji pratili su odlazak sa aerodrome u aprilu 1992. godine, dokumentovali odlazak “soliterskih Srba”, a manje su dokumentovani odlasci Srba iz Grada Sarajeva tokom i poslije rata.

Mnogo fotografija, video i filmskih zapisa su tada, početkom 1996. godine svijetu ponudili biblijsku priču o svojevrsnoj Srpskoj Nojevoj barci na kojoj su bili ljudi (živi i mrtvi), životinje i drugi prirodni resursi.

Svjedok sam da su od januara do marta 1996. godine među Srbima iz Sarajeva koji su iz njega odlazili većinom bili “ Srbi iz avlija” i oni se mogu vidjeti na fotografijama, video i filmskim zapisima koji su nastali u to vrijeme.

PS: Izvodi iz popisa stanovništva

Danas, decembar 2025. godine u Kantonu Sarajevo, po mojoj procjeni živi oko 7.000 Srba (na dijelu koji je u ratu bio pod kontrolom Armije RBiH oko 6.000, a na teritorijama koje je u ratu kontrolisala Vojska Republike Srpske, koje su 1996. reintegrisane u Kanton Sarajevo oko 1.000 Srba.

Dušan Šehovac