Priča o homoseksualnosti odvijek je
dovodila do oprečnih i nerijetko sukobljenih mišljenja onih koji to nisu. Jedni
bi rekli samo nek su dalje od mene, drugi bi nedvosmisleno se svrstali na
stranu ortodoksnih homofoba, a ona traća, manjinska shvatanja, idu u smjeru
prihvatanja i razmijevanja drugog i drugačijih.
Danas LGTB organizacije širom
svijeta raznim aktivnostima obilježavaju Međunarodni dan borbe protiv
homofobije i transfobije. Belgijska organizacija ILGA koja
objavljuje „Mapu homofobije u Evropi“ ove godine svrstala je BiH na dnu skale
sa tolerancijom od 20 odsto. BiH na tom mjestu društvo prave Poljska, Gruzija,
Litvanija, Andora, Kipar, Latvija, Italija, Bugarska i Lihtenštajn.
Zemlja u kojoj ima najviše homofoba
je Rusija, sa svega 7 odsto tolerancije, što znači da su prava seksualni
manjanina nepostojeća, i da su važeća zakonska rješenja izrazito negativna
prema ovoj populaciji.
Što se tiče zamalja regiona od BiH
su lošije rangirani Makedonija i Kosovo, dok je Hrvatska najbolje plasirana.
„LGBT aktivizam u regiji mnogo je
vidljiviji i ima dužu istoriju od bosanskohercegovačkog, te ih je teško
porediti. LGBT aktivizam u BiH tek odnedavno postaje vidljiviji, te nam tek
predstoji proces izgradnja povjerenja i informisanja LGBT zajednice o načinima
na koje mogu učestvovati i sami_e raditi na kreiranju boljeg okruženja za sebe”,
ističe Emina Bošnjak, članica Sarajevskog otvorenog centra (SOC).
Slično mišljenje dijele i aktivisti
udruženja Okvir koji dodaju da postoji
podrška, solidarnost i saradnja sa LGBTIQA pokretima u regionu i to je mjesto
gdje njihove borbe postaju zajedničke.
„Kada organizujemo akcije naša iskustva
su pozitivna, ljudi žele da participiraju i sve više se uključuju, jer smo
negdje sve/i već svjesne/i da ako same/i ne djelujemo pozitivne promjene se
neće ni desiti. Upravo ovaj vikend organizujemo
aktivnosti za Međunarodni dan
borbe protiv homofobije i transfobije i dosta ljudi iz zajednice učestvuje
u kreiranju istog i to nas sve skupa raduje“, ističu članovi udruženja Okvir iz
Sarajeva.
Duboki
jaz između zakona i stvarnosti
Vlasti u BiH nisu svjesne da su
LGBT osobe dio našeg društva, te smatraju da su prava LGBT osoba manje važna
od prava drugih grupa. Ovaj stav se uglavnom opravdava veoma malim brojem
vidljivih LGBT osoba i uobičajenim mišljenjem da to (misleći na
homoseksualnost) i one (misleći na LGBT osobe) ne postoje u BiH. Kada se
raspravlja o LGBT pravima, bh. institucije nisu dovoljno senzibilne da primjete
ili da se bave pitanjima i problemima sa kojima se LGBT osobe susreću
svakodnevno, te pretpostavljaju da je zabrana diskriminacije, koja je
regulisana u Zakonu o zabrani diskriminacije u BiH, dovoljna za omogućavanje
zaštite i jednakosti LGBT osoba sa ostalim građanima BiH, stoji u Rozom izvještaju: godišnjem izvještaju o
stanju ljudskih prava LGBT (lezbejki, gej, biseksualnih i transrodnih) osoba,
autorica Marinhe Barreiro, Vladane Vasić i
autora Saše Gavrića.
„Postoji ogroman jaz između implementacije postojeće
zakonske regulative, koja je u većini slučajeva odgovarajuća, i onoga što se zapravo dešava LGBT osobama u
stvarnosti. Ukoliko bi se zakonska regulativa adekvatno implementirala,
diskriminacija i nasilje koje LGBT osobe doživljavaju gotovo svakodnevno, mogli
bi se pravilno sankcionisati, međutim, za to je potreban rad na senzibilizaciji
i profesionalizaciji državnih institucija u radu s ovim osobama, za što oni,
nažalost, još uvijek ne pokazuju interes. Ovaj indiferentan stav državnih
institucija i neosuđivanje dosadašnjeg nasilja prema LGBT osobama, doveli su do
gubitka povjerenja ovih osoba u državne institucije i do vrlo malog broja prijavljenih
slučajeva, te omogućili počiniteljimakrivičnih djela protiv LGBT osoba da
prođu nekažnjeno“, smatraju u Sarajevskom otvorenom
centru.
Neredi tokom prvog Sarajevo Queer Festivala 2008. godine, zbog kojih je prekinut
Njegovi aktivisti ističu da je prvi
korak ka boljem prepoznavanju i zaštiti ljudskih prava LGBT osoba harmonizacija
postojeće legislative sa Zakonom o zabrani diskriminacije u BiH, koja se
trebala izvršiti do 2010. godine, ali ni do danas nije.
Ostale izmjene legislative
koje se moraju desiti, u cilju promocije i povećanja zaštite ljudskih prava
LGBT osoba, kao i individua i manjinskih grupa u BiH, su uvođenje zločina
počinjenih iz mržnje i zabrana govora mržnje u Krivični zakon Federacije BiH.
Pored
toga jedna od dvije najurgetnije promjene za koje se zalažu je i uspostavljanje jednakih procedura na svim nivoima
vlasti za izmjene ličnih dokumenata i matičnih brojeva transeksuanih osoba koje
su se podvrgnule prilagođavanju spola.
„O realnoj situaciji najbolje govore
sramotne činjenice da se slučajevi
nasilja koje se desilo za vrijeme QSF-a ( Queer Sarajevo Festivala ) još uvijek
nalaze na Ustavnom sudu, dakle šest godina poslije, počinioci nisu
procesuirani niti kažnjeni! To znači da se nasilje nad LGBTIQA osobama ne
sankcioniše, jer kod nas još uvijek ne postoji zakon koji prepoznaje zločine
počinjene iz mržnje. Za sada postoje zakon o zabrani diskriminacije iz 2009. godine,
kao i zakon o ravnopravnosti spolova iz 2003. godine međutim u praksi su se ti
zakoni pokazali nedovoljnim. Najveći problem nastaje kada se desi napad i tada
se napadači, u nedostatku zakonskih okvira (čitaj zakona o zločinju počinjenom
iz mržnje), obično terete samo za remećenje javnog reda i mira. Da ne postoji
institucionalna volja sankcionisanja nasija nad LGBTIQA osobama potvrđuje i
poslednji slučaj fizičkog nasilja nad aktivistkinjama i aktivistima našeg
udruženja koji se desio u martu mjesecu i to u zoni zaštićenog
objekta – zgrade Predsjedništva u Sarajevu, a čiji počinioci još
uvijek nisu pronađeni“, poručuju u Udruženju Okvir.
Stereotipi kao uzroci diskriminacije
Zavod za transfuzijsku medicinu
FBiH je 2012. godine koristio diskriminatorni upitnik namijenjen dobrovoljnim
darovaocima krvi, kojim se zabranjivalo darovanje krvi „svakome ko je imao
dugoročni ili povremeni kontakt sa homoseksualnim osobama“. Svaka osoba koja
se identifikovala kao gej ili lezbejka bila je spriječena da daruje krv. Nakon
sprovedenog zagovaranja i aktivnosti LGBT organizacija i aktivista, sporni
upitnik je na kraju izmijenjen krajem prošle godine.
Ovo je samo jedan od primjera na
kakve prepreke u stvarnosti nailaze homoseksualne osobe. Mnogi drugi teži
oblici povrede, kao što su nasilja, fizički obračuni ostaju često mimo očiju javnosti,
ali i zakona, jer svjesni osude društva LGTB osobe radije kriju i proživljeno
nasilje, nego da drugi saznaju za njih.
Uz pojam LGTB vežu
se mnogobrojni stereotipi za koje aktivisti ističu da nemaju nikakvu
opravdanost u realnosti. Tako na primjer smatra se da su homoseksualnci
opsjednut seksom, da je homo(bio)seksualnost emocionalni ili mentalni poremećaj, ili da je izazvana zlostavljanjem i /ili
lošim iskustvom sa osobama suprotnog pola i dr.. Nasuprot ovima i mnogim drugim
uvriježenim mišljenjima u Čitanci LGTB ljudskih prava stoji da seksualna
orjentacija nije pitanje izbora kao što ni heteroseksualna orijentacija nije pitanje
izbora. “Jedino što LGBT (lezbejkama, gej muškarcima, biseksualnim, transrodnim
osobama) osobama stoji na raspolaganju kao izbor jeste da li će prihvatiti
vlastitu seksualnu orijentaciju ili ne”, navodi se u Čitanci čije je drugo
dopunjeno izdanje nedavno objavljeno u izdanju Sarajevskog otvorenog centara i Fondacija
Heinrich Böll.
19 odsto srednjoškolaca opravdava fizičko nasilje nad homoseksualcima
U okviru istraživanja koje
je u decembru provelo udruženje Omladinski centar Kosmos iz Ključa, pod nazivom
Homofobija u BiH: Pilot istraživanje stavova sredjoškolaca/ki u BiH na pitanje „Da
li je verbalno nasilje nad homoseksualcima opravdano?“, od 439 ispitanih
srednjoškolaca 86 (19,58%) smatra da je verbalno nasilje nad homoseksualcima
opravdano, 96 učenika/ica (21,86%) nema mišljenje, 254 učenik/ca (57,85%) se ne
slažu ili u potpunosti ne slažu sa stavom, a 14 učenika/ca (3%)nisu odgovorili.
U okviru istog
istraživanja, na pitanje „Fizičko nasilje nad homoseksualcima je opravdano'“, od
439 ispitanih srednjoškolaca, 83 (18,90%) smatra da je fizičko nasilje nad
homoseksualnim osobama opravdano, 83 (18,90%) nema mišljenje, 271 (61,73%) se ne
slažu ili u potpunosti ne slažu sa stavom, a 3 učenika/ce nisu odgovorili/e.
Pomento istraživanje i
pokazalo da preko 50 odsto ispitnih smatra homoseksulanost bolešću, a više 35
odsto je istaklo da bi prestalo da se druži sa svojim drugovima ako bi saznalo
o njihovoj homoseksulanoj orjentaciji.
Oblici borbe, sigurna
soba, pravna pomoć
U okviru rada udruženja Okvir djeluje sigurna soba prostor namjenjen za osnaživanje
i informisanje LGBTIQA zajednice kroz razne aktivnosti/radionice. U
prostorijama Sigurnog dnevnog boravka se organizuju sedmične aktivnosti
za LGBTIQA zajednicu kao i radionice/predavanja koje su na mjesečnom nivou.
„Kroz aktivizam nastojimo da svi/e zajedno
učimo o važnosti javnog djelovanja, jer nas društvena represija
prisiljava na šutnju kako u porodicama/starateljima tako i kroz javni prostor
te nas samim tim gura na marginu društva. Upravo se kroz pomenuti
projekat trudimo osnažiti LGBTIQA zajednicu,čiji
smo dio, da sve/i zajedno počnemo odbijati poslušnost nametnutim društvenim
normama te prekinemo lanac šutnje i damo doznanja javnosti da je biti gej, lezbejka, bi, trans*, intersex, queer,
aseksualne okej!“, ističu u ovom
udruženju.
Sarajevski
otvoreni centar je pokrenuo telefon za besplatnu pravnu pomoć
namijenjenu LGTB osobama. “Pored toga što Sarajevski otvoreni centar nudi pravno savjetovanje preko
telefona, tu su, takođe, i e-mail te formulari na našim web stranicama na
kojima se može prijaviti diskriminacija i nasilje nad LGBT osobama. U
dosadašnjem radu smo primjetili da LGBT osobe češće koriste e-mail kao medij
prijavljivanja, što je razumljivo uzimajući u obzir strah od autiranja i
posljedice koje bi ono imalo po njih, što dovodi do toga da se teško odlučuju
kontaktirati čak i organizacije koje se bave pravima LGBT osoba. Od oktobra
prošle godine, od kad pružamo pravno savjetovanje LGBT osobama, pa do sad, broj
prijavljenih slučajeva raste i mnogo je veći od broja slučajeva koji dospiju u
javnost“, ističe Emina Bošnjak.
Povodom
obilježavanja međunarodnog dana borbe protiv homofobije i transfobije SOC realizuje kampanju pod nazivom "Neka ljubi ko god koga hoće!" koja ima za cilj da podigne vidljivost
problema sa kojim se LGBT osobe suočavaju.
“Homofobija
i transfobija su na zabrinjavajuće visokom nivou u BiH i putem ove kampanje
želimo da ukažemo na ovaj problem te da doprinesemo njenom smanjenju. Homofobija
i transfobija je prisutna u školstvu, na radnom mjestu, na ulici, u medijima, i
putem podizanja svijesti javnosti i ostalim aktivnostima, koje radi Sarajevski
otvoreni centar, želimo da radimo na njenom smanjenju. Bh. mediji uglavnom o
LGBT temama izvještavaju senzacionalistički u cilju privlačenja što više gledalaca
ili čitatalaca razmišljanja o posljedicama koje njihovo izvještavanje”,
poručuju u SOC-u.
Aktivisti
udruženja Okvir ističu da je oblik borbe za koji se oni zalažu i u koji vjeruju
jeste snaga kolektiva zasnovanog na queer/femističkim i
antifašističkim principima kao i ideoligijama ljevice, kroz kolektivno
djelovanje gdje najveći doprinos u borbi za pozitivne promjene dolazi upravo od
nas samih, nas koji svakodnevno živimo naše LGBT egzistencije kao i aktivizam.
Povodom
17. maja, Međunarodnog dana borbe protiv homofobije, aktivisti i
aktivistkinje iz Banjaluke postavili su baner sa natpisom „Ljubav je
ljubav“.
Smatraju
da svaka osoba bez obzira na spolnu orijentaciju, rodni identitet ili zbog toga
što je drugačija na neki drugi način od heteropatrijarhalne norme, ima pravo da
živi slobodno svoj život u okruženju punom ljubavi, razumjevanja i podrške, bez
bojazni i straha te pritiska od strane društva.
“Bitno je
raditi na raznim nivoima: od rada s državnim institucijama kada je u pitanju
senzibilizacija za probleme i prava LGBT osoba, do edukacije i informisanja
LGBT zajednice i šire javnosti. Najbolji način za smanjenje nivoa homofobije i
transfobije, te za dizanje svijesti javnosti o LGBT osobama i njihovim
svakodnevnim izazovima, svakako je informisanje i edukacija šire javnosti kako
kroz školsko i akademsko obrazovanje, tako i kroz medije, koji svojim etičkim i
profesionalnim izvještavanjem mogu dati veliki doprinos senzibilizaciji
javnosti i uklanjanju stereotipa i predrasuda koje vladaju o LGBT osobama i
dovode do homofobije, transfobije, diskriminacije i nasilja”, poručuju u
Sarajevskom otvorenom centru.
(Frontal)
