Istraživači koji su proučavali dugovječne grenlandske kitove vrste Balaena mysticetus, otkrili su mogući ključ njihove izuzetne otpornosti na starenje i rak. Ova zanimljiva vrsta, čije individue mogu dosegnuti i preko 80 000 kg, može živjeti i oko 200 godina, što je za nas nevjerovatno. Postoje primjerci ove vrste u kojima su pronađeni ostaci harpuna iz 19. vijeka. I taj životni vijek ovih grdosija od 200 godina nije povremeni fenomen – to je za njih prilično česta pojava.

Ovo je primjer Petovog paradoksa, kojeg srećemo i kod slonova – da vrste koje imaju više ćelija i time veći rizik da nešto pođe po zlu i ćelije postanu maligne, imaju mehanizme da se to rjeđe događa. Recimo, slonovi imaju više kopija P53 gena koji kodira protein TP53 zadužen za sprječavanje stvaranja raka – ubija maligne ćelije mehanizmom apoptoze i sprječava da rak dobije krvotok. No, kod naših grenlandskih kitova je pronađen jedan drugačiji mehanizam, koji je povezan i sa temperaturom okoline. Njihove ćelije ne pokazuju pojačan mehanizam apoptoze, nego je tajna u jednom proteinu koji pomaže u popravljanju genetičkih oštećenja.

Putujući do sjevera Aljaske i sarađujući s autohtonim Iñupiaq Inuit zajednicama, naučnici su prikupili uzorke tkiva ovih morskih divova i analizirali njihove ćelije, fibroblaste, ćelije vezivnog tkiva koje proizvode kolagen. Pokazalo se da ovi kitovi proizvode protein nazvan CIRBP (cold-inducible RNA-binding protein), koji se aktivira pri niskim temperaturama i ima sposobnost popravke oštećenja DNK, posebno onih koja bi mogla dovesti do malignih mutacija. Svoje nalaze su objavili u oktobru 2025. u Nature.

Njihove ćelije pokazuju izuzetno efikasan sistem za popravku genetičkog materijala, čime se sprječava akumulacija mutacija i održava stabilnost genoma tokom dugog života. Naučnici su pokazali da CIRBP poboljšava procese popravke dvostrukih lomova DNK i smanjuje rizik od hromosomskih oštećenja, a kada je ovaj protein prenesen u ljudske ćelije, i one su pokazale bolju otpornost na oštećenja. Otkriće sugeriše da upravo efikasna popravka DNK može biti „tajna dugovječnosti“ ovih sisara i potencijalno inspiracija za buduće medicinske pristupe usmjerene na usporavanje starenja i prevenciju raka kod ljudi.

Iako je rezultat veoma zanimljiv u kontekstu evolucije i biologije dugovječnosti, transfer na terapiju za ljude je još dalek. Ipak, pokazan je koncept da popravka DNA može biti modifikovano svojstvo. Autori naglašavaju da treba provjeriti da li isti obrasci važe i za druge tipove ćelija, a ne samo fibroblaste.

Reference:

  1. Firsanov, D., Zacher, M., Tian, X. et al. Evidence for improved DNA repair in long-lived bowhead whale. Nature (2025). https://doi.org/10.1038/s41586-025-09694-5

  2. Naslovna slika: By Vicki Beaver, Alaska Fisheries Science Center, NOAA FIsheries, Marine Mammal Permit#14245 – https://npgallery.nps.gov/AssetDetail/f7aa062d-aa47-4295-9e98-942be8b148ef, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=145435496