preselilo u Bratunac. Tek kada su u neobično velikoj brojnosti počeli da
umiru od raka shvatili su da nešto nije u redu. Kako se niko nije bavio
istraživanjima, Hadžićani su sami vodili evidenciju o smrtnosti među
populacijom koja se doselila u Bratunac, u koju se ubraja i jedan broj
onih koji su došli iz Zenice.
„Mislim da je blizu 800 ljudi ovde umrlo od raka i to na osnovu
naših evidencija koje smo dobijali od domova zdravlja, crkve i
sveštenika, jer sveštenik u matični karton umrlih unosi od čega je ko
umro“, kaže Vido Banduka, pomoćnik načelnika Opštine Bratunac i bivši
stanovnik Hadžića.
„Podatak koji je na jednom saslušanju iznijela Slavica Jovanović,
direktorka Doma zdravlja u Bratuncu jeste da je, otprilike, oko četiri
puta više oboljenja kod ljudi koji su došli iz Hadžića, nego kod onih iz
Bratunca“, kaže Jelina Đurković, koja je 2005. godine predsjedavala
Komisijom za istraživanje posljedica radijacije osiromašenog uranijuma.
Osiromašeni uranijum kao suvenir
Stanovnici Hadžića, koji su doživjeli napade NATO na položaje Vojske
Republike Srpske, nisu imali pojma sa kakvom se opasnošću susreću. Oni
su čak municiju sa osiromašenim uranijem sakupljali i držali u kućama
kao suvenire.
„Znam da je i kod mene stajala u kancelariji kao suvenir. Svisu to sakupljali, ne znajući o čemu se radi i niko tada nije ni
razmišljao o tome“, priseća se Vido Banduka.
Stanovništvo je i tokom napada, kao i kasnije, bralo ljetinu, napasalo
stoku i pilo vodu na području koje je gađano ovom municijom. Za
opasnost, kojoj su bili izloženi, kaže Banduka, saznali su kasnije, a
tada je bilo već kasno.
Potencijalne žrtve prepuštene same sebi
Koliko je opasan uticaj ovog teškog i radioaktivnog metala, čije dejstvo
je tek 40 odsto manje od uranijuma koji se koristi u nuklearnim
elektranama, pojašnjava profesorka Prirodno-matematičkog fakulteta u
Sarajevu Lamija Tanović.
„Ko dođe u kontakt sa dijelovima streljiva može imati ozbiljne
posljedice. Daleko je najteži oblik dejstva osiromašenog uranija na
zdravlje kada se udišu te fine uranove pare, koje se stručno nazivaju
aerosol. To je fina uranova magla. Ona se razvija kada zrno pogodi cilj.
Tada se razvija velika temperatura od 1200 stepeni, a uran sagorijeva
na 700 stepeni. Onda se stvara ogromna količina tih uranovih para, koje
imaju jako sitne čestice i one se šire na širokom području I
kontaminiraju ga. Kada se te čestice udahnu, ili se kroz vodu i hranu
unesu u organizam, to je jako opasno.”
Istraživanja na terenu“Na teritoriji Bosne i Hercegovine je ispaljeno oko četiri i po tone
municije sa osiromašenim urnijem, alisu i bojeve glave raketa su takođe
imale vrhove od osiromašenog uranija. Institut za genetički inžinjering
iz Sarajeva je utvrdio da postoje poremećaji hromozoma. Dakle, bilo je
rezultata istraživanja, kao i posljedica. Međutim, političari vam to
neće priznati, jer su odštete za umrle vojnike, koji su bili ovdje tokom
ratova na Balkanu, ogromne. I kada to dođe do politike, onda to ona
minimizira i stopira”, priča Jelina Đurković.
Sve se radilo da se dokaže da nije tako?
U Anketnom odboru za istraživanje posljedica prisustva osiromašenog
uranijuma, formiranoj 2000. godine, bio je i Vido Banduka. Njegov dojam
je da se sve uradilo da se ta tema i problem ne tretiraju na pravi
način. „Kada sam ja bio član Anketnog odbora, imao sam osjećaj da većina
ljudi i stručnjaka radila protiv toga. Ustvari, sve se radilo da se
dokaže da to nije tako i da nije opasno“, naglašava Banduka.
Jelina Đurković je 2005. godine, tokom devet meseci, predsjedavala
Komisijom za istraživanje posljedica radijacije osiromašenog uranijuma. U
izvještaju koji je napravljen iznesene su posljedice i data uputstva šta
treba da se uradi. Ona kaže da se taj izvještaj negdje zagubio i da se do
njega danas ne može doći. „Svi se žale kako ne mogu da dođu do
izvještaja. Naš sekretar je taj izvještaj morao arhivirati. To znači da
ga je neko sklonio, a čija je to bila sugestija i nalog, to ja ne znam“,
kaže u razgovoru za DW Jelina Đurković.
Zavod za javno zdravstvo FBiH je na teritoriji Hadžića
ispitivao prisustvo osiromašenog uranijuma u podzemnim vodama, jer je
faza poluraspada ovog teškog metala četiri i po miliona godina i on
trajno predstavlja prijetnju po zdravlje stanovnika na tom području.
„Posljednja ispitivanja su vođena 2010. i 2011. godine. Ona su pokazala
da ne postoji prisustvo osiromašenog uranija u podzemnim vodama oko
Tehničko-remontnog zavoda Hadžići“, rekao je Alfred Vidić iz Instituta
za zaštitu od jonizirajućeg zračenja pri Zavodu za javno zdravstvo
FBiH.
(DW/Frontal)
