Znate li šta je zajedničko našim slikarima Nadeždi Petrović, Mališi Glišiću, Milanu Milovanoviću i Kosti Miličeviću? Impresionizam? Tačno. Ali ima nešto zajedničko daleko veće od toga.

Ali hajdemo redom. Impresionizam je umjetnički pravac kojeg je iznjedrilo francusko slikarstvo u drugoj polovini 19. vijeka. Naime, tada umjetnici dolaze do zaključka da se bolje mogu izraziti pomoću boja nego pomoću samo bijele i crne. Za njih ne postoji sjenka koja nema svjetlo kao i crna boja koja ne postoji u platnu. Sjenka se definiše čistim bojama. Impresioniste ne zanima predmet sam po sebi, već svjetlost i svjetlost nezavisna od fundamentalne boje predmeta. U suštini, impresionizam se zanima za svjetlost koja predmet obavija i oblik se povezuje sa atmosferom i eliminiše crtež iz slike a time i oštre konture detalja.

Naš impresionizam kasni za francuskim. On nije tipičan, ali je svjedok rasprostranjenosti i trajanju francuskog impresionizma. Zanimljivo je da je Sava Šumanović, iz slikarskog ugla, došao do zapažanja da je impresionizam tipično francuska tradicija, jer su zapravo impresionisti primenjivali postupak veza goblena kod koga se čiste boje slažu jedne uz druge, iz tehničkih razloga. Đorđe Krstić je preteča impresionista, zapravo učitelj mnogih od njih, čiji je postupak do krajnjih konsekvenci dovela njegova učenica Nadežda Petrović. Pored Nadežde tu su i Mališa Glišić, Milan Milovanović, Kosta Miličević i Mihajlo Milovanović.

Nadežda Petrović je rođena 1873.godine u Čačku, slikanje uči u Beogradu i u Minhenu. 1903. Sa Milicom Dobri i Delfom Ivanić osniva Kolo srpskih sestara. Svoje radove izlaže u Beogradu, Minhenu, Parizu, Ljubljani, Zagrebu i Rimu. U Prvom balkanskom ratu učestvuje kao dobrovoljna bolničarka na frontu.

Mališa Glišić, je rođen 1886, Bačevcima , školovan je u Beogradu i Minhenu, stvarao je u Italiji do Balkanskog rata, kad se vratio u Srbiju i stupio u vojsku.

Milan Milovanović je rođen u Kruševcu 1876. godine. Po završetku školovanja upisuje likovnu školu Kirila Kutlika u Beogradu. Zatim upisuje minhensku Akademiju nakon koje ide u Pariz na akademiju te naposletku dolazi u Beograd. Njegova slika „Most cara Dušana u Skoplju“ se ubraja zajedno sa „Dereglijama na Savi“ Nadežde Petrović i „Tašmajdanom“ Mališe Glišića, u prve primjere impresionističkog slikarstva u Srbiji.

Kosta Milićevič je rođen u svešteničkoj porodici, blizu Skadra. Porijeklom iz Bileća po dolasku u Beograd, bio je kao i Nadežda Petrović i Milan Milovanović, đak Cirila Kutljika. Uz veoma teške materijalne uslove bio je na studijama u Pragu, Beču, kasnije i Minhenu.

Posle kamenorezačkog zanata, 1905. godine Mihajlo Milovanović je u Minhenu postao student Akademije lepih (likovnih) umetnosti. Početak I svetskog rata je dočekao na usavršavanju u Pragu, bio uhapšen i posle bekstva iz praškog zatvora, preko Nemačke, Poljske, Ukrajine, Crnog mora i Rumunije, stigao je da se priključi na ratištu svojoj Drinskoj diviziji i sa srpskom vojskom preživeo njenu golgotu.
Zrelo doba srpskog impresionizma traje od 1907. do 1920. godine. Baš u tim napetim ratnim uslovima počev od takozvanog carinskog rata i aneksione krize, preko balkanskih ratova, do Prvog svetskog. Baš u tom periodu stvaraju protagonisti naše priče. . Baviću se jednim detaljem njihovog rada ali možda prije njihovog života. Taj detalj je urezan u našu nacionalnu svijest i kao takav je inspiracija genaracijama koje dolaze.

Srbija je prva zemlja čija je vojska u svom sastavu imala ratne slikare. Prvi sačuvani dokument o tome jeste objava za putovanje Petra Ranosovića koju je 21.septembra 1921.godine potpisao Živojin Mišić. Dvije godine poslije, 20.avgusta, štab Vrhovne komande donio je Uput za upotrebu ratnih slikara pridodatih štabovima viših jedinica na vojištu, koji je potpisao vojvoda Radomir Putnik i koji nalaže: „ Da bi se najvažniji momenti borbe kao i ostalih ratnih događaja sačuvali za Istoriju i u slikama, pridaju se štabovima viših jedinica na vojištu ratni slikari. Ratni slikari dužni su sa sobom nositi svoje fotografske aparate, i sa njima snimati važnije momente borbe kao i ostale ratne epizode, a izričito tragove svirepstva i varvarstva, koja bude neprijatelj ostavio sa sobom, kao i ostala značajna dokumenta, čiju sadržinu treba sačuvati. Materijal za izradu skica slikari će sami izabrati, a materijal za izradu fotografskih snimaka slikari će dobiti od Vrhovne Komande. “

Tako je Srbiju u najtežim iskušenjima branilo osamdesetak ratnika-umjetnika. Žene su bile bolničarke a muškarci ratni slikari. Svi oni su, prateći srpsjku vojsku, bili svjedoci velikih bitaka, stradanja i pobjeda. Svako od umjetnika je imao zaduženje: Nadežda Petrović u Dunavskoj diviziji, Kosta Miličević u Prvoj četi Drugog bataljona Dvanaestog puka drugog poziva, Mališa Glišić u Drugoj armiji, Milan Milovanović u Prvoj armiji a Mihajlo Milovanović u Drinskoj diviziji. Umjetnici su uu predasima između bitaka slikali likove vojnika, oficira i svaki detalj oko sebe. Tako na frontovima u Srbiji , zatim tokom oporavka u Grčkoj, Italiji i Francuskoj, a ponajviše na Krfu i Karpiju, nastaju najbolja i najljepša djela srpskog impresionizma.

Nadežda Petrović je na front došla sa Venecijanskog bijenala. Izabrala je prvu liniju fronta, odbivši da, po nalogu Vrhovne komande, bude bolničarka u Beogradu ili u bolnici u Nišu. Izabrala je da bude u poljskoj bolnici Dunavske divizije. U ratu je preležala trbušni tifus i koleru. Između bitaka nije imala mnogo vremena da slika ali ono što je uspjela naslikati kruniše i njen opus i srpsku umjetnost. Na slikama je nadahnuta Gračanicom (Crveni božuri, Kosovski božur, Gračanica), svjetlošću (Vezirov most). Na njenim slikama , na portretima saboraca, nema očaja ni ovozemaljske drame zato što ju je odredio kosovski zavjet i opredjeljenje za carstvo nebesko.

Milan Milovanović pri štabu Vrhovne komande, oboljeva od tifusa koji mu oštećuje sluh i nerve. Od iscrpljenosti prilikom prelaska Albanije, oporavljao se u Italiji i Francuskoj. U Rimu je naslikao Park Pinčo a u Kapriju- Predeo sa Kaprija, Terasa u sutonu, Plava pećina…

Kosta Miličević u toku rata slika 1913. Proleće na Voždovcu, koja ulazi u sve antologije impresionizma. Početkom 1918.godine nalazi se na solunskom frontu. Tu slika predjele koji asociraju žudnju za toplinom doma: Selo Godovik, Motiv iz Makedonije. Nervno obolevši od topova i pogibija oko njega odlazi na refabilitaciju na Krf i tu nastaju njegove vrhunske slike Predeo sa Krfa, Ostrvca sa Krfa…

Mališa Glišić je snimao foto-aparatom dramatične prizore rata. Tako je 1914.u septembru vojvoda Stepa Stepanović obavjestio Vrhovnu komandu da Glišića uklanja iz Druge armije zato što se „ne može trpeti jer je naklonjen piću, pravljenju nereda i napadima na stanovništvo.“

Mihajlo Milovanović je kao ratni slikar nacrtao čuvene portrete srpskih vojvoda Radomira Putnika, Živojina Mišića, Stepe Stepanovića i Petra Bojovića, generala Pavla Jurišića Šturma, kralja Petra I Karađorđevića i regenta Aleksandra Karađorđevića .

Sudbina naših protagonistan je vrlo tragična. Nadežda Petrović se razbolila od pjegavca dok je pomagala ranjenima i bolesnima. Umrla je 1915.godine u Valjevskoj vojnoj bolnici. Glišić je, izmučen i bolestan, umro 1916.godine u Nišu. Miličević se vratio u Beograd, iscrpljen i zaražen u ratu podlegao je bolesti početkom 1920.godine. Milan Milovanović je, ponesen slobodom u oslobođenom Dubrovniku naslikao poslednje treptaje svjetlosti i okončao srpski impresionizam.

Mihajlo Milovanović je kao nosilac Albanske spomenice, Ordena Svetog Save i Ordena Jugoslovenske krune Trećeg stepena, 1941.godine streljan od strane komunista u Užicu pod optužbom da je engleski špijun.

Njihova ljubav prema umjetnosti i otadžbini trebalo bi da nam bude uzor. Srpski impresionisti su se umjetnošću borili i protiv kolonijalnih aspiracija velikih sila i protiv uništenja humanističkih vrednosti. Obezbjedili su sebi mesta u panteonu zaslužnika, a zlo rata pobjedili su snagom duha. Unutrašnjom svjetlošću obasjali su svoja djela koja i dalje zrače.

Nadežda Petrović je vjerovala i često isticala da „prava velika umetnost mora biti učitelj vaspitač i borac za napredak čovečanstva”.

Narodni muzej Srbije priređuje u čast 170 godina od svog osnivanja, je 10.maja u Beogradu otvorio izložbu „Svetlost u mraku Prvog svetskog rata ”. Izložba 105 slika čiji su autori Nadežda Petrović, Milan Milovanović, Kosta Miličević i Mališa Glišić, je otvorena do 10. septembra na prvom spratu Narodnog muzeja u Beogradu.

(Wikipedija; Slikari u ratu, Sonja Ćirić, Vreme br.1231; )