U kolumni za britanski Gardijan, Robert Šiler, dobitnik Nobelove
nagrade za ekonomiju i profesor na prestižnom američkom univerzitetu Jejl,
osvrnuo se na trenutna dešavanja u svijetu.
Prema riječima profesora Šilera, ove dvije
pandemije, medicinska i ekonomska, su povezane, ali nisu dio istog fenomena.
Berza je u padu, očigledno kao odgovor na priče o COVID-19, smanjujući našu
životnu ušteđevinu. Međutim, za razliku od COVID-19, izvor anksioznosti u ovom
slučaju je jednostavno neznanje u pogledu toga koje mjere preduzeti, naročito
kada nas obje pandemije pogađaju u istom trenutku, a jedna podstiče drugu.
’’Zatvaranje preduzeća, rast nezaposlenosti
i gubitak prihoda podstiču finansijsku anksioznost, koja može zauzvrat odvratiti
lјude, očajne za poslom, od preduzimanja odgovarajućih mjera predostrožnosti protiv
širenja bolesti’’, navodi profesor Šiler.
Ono što svakako nisu dobre vijesti je to
što su obje pandemije globalnog tipa. Ovog puta, kriza nije ograničena na samo
jednu zemlju, gdje dolazi do pada unutrašnje potražnje, dok izvoz i dalje
funkcioniše što donekle relaksira situaciju. Ovaj mehanizam je sada u problemu,
jer recesija prijeti cijelom svijetu.
’’Čini se da mnogi pretpostavlјaju da finansijska
anksioznost nije ništa drugo do direktni nusproizvod COVID-19 krize – savršeno logična
reakcija na pandemiju bolesti. Ali, anksioznost nije sasvim logična. Pandemija finansijske
anksioznosti, koja se širi paničnom reakcijom na pad cijena i promjenom narativa,
ima svoj zaseban život’’, navodi se u kolumni, što znači da lјudi kada su emotivno
uznemireni zbog tragičnog događaja, reaguju strahom, čak i u okolnostima u kojima
nema razloga za strah.
On navodi primjer američke berze, u
periodu od septembra i oktobra 1918. godine, koja se nije urušila kada je
počelo medijsko izvještavanje o pandemiji španske groznici, koja je na kraju uzela 670.000 života u SAD-u, i 50
miliona širom svijeta. Umjesto pada berze, mjesečne cijene na američkom tržištu
su bile u porastu od septembra 1918. do jula 1919. godine.
Kao objašnjenje toga, profesor navodi tri
razloga. Prvi, da je izvještavanje o Prvom svjetskom ratu i dešavanjima na
frontu, zasjenilo izvještavanje o samoj pandemiji tada. Kao drugi razlog navodi
manjak epidemioloških saznanja, jer u to vrijeme tok epidemije nije bilo lako
predvidjeti, a javnost nije bila povjerljiva prema epidemiološkim mjerama, a socijalno
distanciranje bi vjerovatno smatrali aljkavim. Kao treći, i možda najvažniji
razlog, je taj što je u to vrijeme jako malo ljudi posjedovalo akcije, a penzioni
fondovi nisu bili toliko velika briga kao danas, jer je životni vijek ljudi bio
kraći, te iako bi živjeli duže, stariji su se uzdali u svoju porodicu. Naravno,
današnje vrijeme je drugačije.
’’Teško je predvidjeti kretanja na berzi u
ovakvom vremenu. Da bismo to uradili, morali bismo predvidjeti direktne efekte
pandemije COVID-19 na ekonomiju, kao i sve stvarne i psihološke efekte pandemije
finansijske anksioznosti. To dvoje su različite, ali ipak nerazdvojne stvari’’,
zaključio je profesor Šiler.
Frontal/D.M
