Ona se eksplicitno
ne spominje ni u domaćim krivičnim zakonima, odnosno nigdje ne piše da je eutanazija
zabranjena tj. da je to krivično djelo. Jedini dokument koji de facto
spominje eutanaziju jeste Zakon o
pravima, obavezama i odgovornostima pacijenata koji je donio Parlament
Federacije BiH 2010. godine, gdje se u članu 17. ističe da pacijent ima pravo da slobodno odlučuje o svemu što se
tiče njegovog života i zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život
i zdravlje drugih, te da ovo pravo ne podrazumijeva eutanaziju i u članu 31. istog
Zakona kojim se propisuje da svaki pacijent ima pravo na najviši nivo olakšavanja
svoje patnje i boli saglasno opšteprihvaćenim stručnim standardima i etičkim
principima, što podrazumijeva terapiju bola i humanu palijativnu zaštitu u
posljednjem stadiju bolesti, što opet iskuljučuje eutanaziju.
U Zakonu o zdravstvenoj zaštiti RS kojim se propisuju prava i obaveze građana i pacijenata u ostvarivanju zdravstvene zaštite
članom 23. se kaže da pacijent ima pravo da slobodno odlučuje o svemu što se tiče
njegovog zdravlja, osim u slučajevima kada to direktno ugrožava život i
zdravlje drugih lica, dok se stavom 1. člana 26. ističe da pacijent ima pravo
da odbije predloženi medicinski tretman, čak i u slučaju kada se njime spasava
ili održava njegov život.
Ako bismo
eutanaziju posmatrali kao pomoć pri samoubistvu, u krvičnim zakonima i RS i Federacije
BiH stoji da ko navede drugog na samoubistvo ili mu pomogne u izvršenju
samoubistva, pa ovo bude izvršeno, kazniće se zatvorom od šest mjeseci do pet
godina u RS, i kaznom od tri mjeseci do pet godina u FBiH.
Evropsko iskustvo
Pitanje
eutanazije je kompleksno pitanje, koje podrazumjeva sagledavanje iz
medicinskog, religijskog, bioetičkog, moralnog i pravnog ugla. Za razliku od BiH, debate oko ozakonjavanja
ili potrebe legalizovanja u Evroskoj uniji su sve glasnije, posebno nakon što su
neke države članice (Belgija, Luksemburg i Holandija) taj čin ozakonile,
osmislile procedure i stvorile praksu vezanu uz ostvarivanje tog prava.
Činjenica je da na nivou EU zakonodavstva eutanazija nije kodificirana, zbog
čega članice i mogu same da se odrede prema ovom pitanju. Holandija se smatra
pretečom ozakonjavanja eutanazije, jer je bila prva država u Evropi koja je prije
12 godina regulisala i zakonski dozvolila etuanaziju (odlukom Senata sa 46 glasova za i 28 protiv).
Trend
je da se i u ostalim zemljana EU otvori rasprava o ovom pitanju, Medicinski etički savjet Francuske predložilo je da se
potpomognuta smrt u ovoj zemlji legalizuje u izuzetnim slučajevima kod
pacijenata koji su neizlječivo bolesni i trpe nesnosne bolove, ali samo na
njihov lični zahtjev.
Međutim treba biti jasno da ni holandski Zakon
o okončanju života po zahtjevu i potpomognutom samoubistvu ne daje pravo
vlastima da okončaju život određenim licima po svom izboru, niti da će biti
uslišeno svakom zahtjevu za okončanje života, on naprotiv predviđa više uslova koji
se moraju ispuniti da bi se postupilo po tom zahtjevu.
„Pretpostavka
je da su druge teme tipa ekonomskog, socijalnog i političkog karaktera bitnije za medije i javnost obzirom na trenutačnu
situaciju u Bosni i Hrcegovini. Međutim, život i praksa možda nametnuti da se otvori
šira debata sa stavovima svih relevantnih institucija koje mogu nešto reći na
ovu temu, kada će taj trenutak doći u Bosni i Hercegovini, teško je procjeniti”,
istakla je
Nives Jukić, Ombudsmen
BiH.
Eutanazija, distanazija, ortotanazija
Pravo na život ili ljudski život se smatra najvišom vrijednosti
i kao takav ga definišu Evropska konvencija o ljudskim pravima, kao i Ustav
BiH. U mnogim debatama po pitanju eutanazije njeni zagovarači su isticali da
osim prava na život, ljudi treba da imaju i „pravo na smrt“.
„Kada se
“povede priča” o kraju života (smrti) uvijek se u stvari razgovara o ljudskoj
moći (ili nemoći) da “savlada smrt” ili da se sa smrti suočimo. Borba protiv
smrti je važan cilj medicine, ali uvijek mora postojati pozitivno razmišljanje
da je dužnost medicine da prihvati smrt kao sudbinu svih ljudskih bića. Ako
krenemo od aksioma da “od smrti nema lijeka”, medicinski tretman mora biti
usmjeren da poveća mogućnost umiranja u miru. Savremena medicina je smrt
smatrala (a i danas je uglavnom tako) svojim najvećim neprijateljem, ponekad
produžavajući život preko bilo koje mjere, zanemarujući humanu jegu za teško bolesne“, kaže dr. med. sc. Samir Husić, načelnik Centra palijativne njege UKC Tuzla.
On dodaj da
većina pacijenata priznaje da se ne boje umrijeti koliko imaju strah od
suočavanja sa užasnom boli i patnjom, te se zbog toga javljaju zahtjevi za
eutanazijom. „Istovremeno u savremenoj medicini osjećaj nemoći pred “snagom
smrti” ljekare needukovane iz palijativne medicine dovodi u iskušenje
napuštanja (ili prekidanja) tremana palijativno bolesnih pacijenata. Palijativna
medicina zahtijeva da, čak i kada pacijent neprikladno odbija dalje terapije,
ljekar boravi uz svog pacijenta i uspostavi empatičku komunikaciju, čime može
učiniti da pacijent ponovo razmisli o ispravnosti svojih odluka“, ističe dr
Husić.
On poručuje da je vrlo bitno znati šta je to “palijativni stadijum bolesti”. To je onaj
stadijum kada bolest više ne reaguje na ciljani farmakološki ili nefermakološki
tretman, i kada su tretman simptoma i kvalitet života pacijenta dva prioritetna
cilja. Svaka bolest (hronična) vremenom uđe u ovu fazu (nereagovanja na ciljani
tretman). U tom smislu postoje tri pravca kako se tretiraju pacijenti u ovom
stadijumu. Jedan od njih je etuanazija, drugi za koji dr Husić ističe da je
možda još veći problem predstavlja rašireni princip distanazija (terapijska ustrajnost). “Koristeći novi
terapijski (i tehnološko farmaceutski) arsenal distanazija, negirajući
dimenziju smrti, podvrgava osobu bolnoj smrti (neprimjerenim dijagnostičko –
terapijskim procedurama)”, objašnjava dr Husić. Treći, i prema pravilima palijativne medicine, najbolji
pravac jeste princip ortotanazije, koji traži poštovanje opšte dobrobiti za
pacijenta, te garantuje dostojanstvo pacijenata i tokom života ali i u vrijeme
umiranja.
Svjetska zdravstvena organizacija je redefinicijom pojma zdravlja kojom se
predlaže da zdravlje nije samo puko odsustvo bolesti nego i tjelesna, psihička,
socijalna i duhovna dobrobit za pacijenta, priznala palijatvnu medicinu
zvaničnom trećom granom medicine.
U Centru palijativne njege Tuzla, koji je jedini takav u BiH, na
hospitalnom tretmanu godišnje bude između
600 – 650 (od osnivanja 2003. godine to je oko 5.000 pacijenata) uz još 1.100
– 1.200 pregleda u ambulanti palijativne medicine i terapije bola (oko 10 000
za 10 godina). “Niti jedan od tih
pacijenata tretiran od strane naših timova nije zatražio eutanaziju. Mislim da sam vam time dao svoj stav o eutanaziji. Samo loše /neadekvatno/ tretiran pacijent može biti potencijalna osoba koja
bi eutanaziju smatrala olašanjem muka”, smatra Husić.
(Frontal)
