autor: Srđan Šekara

Već poodavno srušene su sve granice, jezičke i druge barijere, fudbal je postao moćna snaga koja mobiliše čak i čitave nacije, a najveće podvige pretvara u slavlja koja dobijaju širine nacionalnih praznika. U Engleskoj,"kolijevci fudbala", on je još u prošlom vijeku došao kao neki nezadrživi osvajač, da bi vječito ostao i, vremenom omogućio svojim najvećim fudbalskim majstorima da dobiju čak i lordovske titule, ili da budu ovjekovječeni poput drugih najznačajnijih istorijskih ličnosti, u muzejima voštanih figura i umjetničkim slikarskim galerijama. I kraljevi i šefovi država vremenom su požurili na fudbalske stadione da najvećim fudbalskim zvijezdama predaju pehare i druge trofeje.

Sigurno je da ima više stotina (ako ne i hiljada) igrača čiji su fudbalski dometi i sve ono što oni sa sobom nose, prelazili nacionalne okvire - što će biti osnovni kriterijum prilikom izbora za pisanje o "izabranima" pošto u fudbalu ne postoje egzaktna mjerila vrijednosti, kao sekunde ili metri u nekim drugim sportovima. Najznačajnija forma svjetske verifikacije vršena je za vrijednosti koje su se potvrdile na najvećim svjetskim ili kontinentalnim takmičenjima, prilikom osvajanja velikih trofeja, ili u akcijama koje su prevazilazile nacionalne okvire.

O svim igračima čije biografije donosim, već je u svijetu, više ili manje pisano. Međutim, razdaljina od više decenija i vrijeme kada svjetske komunikacije nisu bile tako savršene kao danas, donijeli su priličnu raznolikost u podacima, čak i u onim najvažnijim za svaku biografiju. Zbog toga smo kontaktirali veliki broj funkcionera u nacionalnim savezima Evrope i Južne Amerike, od kojih smo dobili očekivanu podršku, kao i od fudbalskih hroničara.

Svako vrijeme imalo je svoje fudbalske junake, mnogi od njih sami su o sebi stvarali legendu, a nekima je i sticaj okolnosti pomogao da postanu slavni. Ali svi su, to je izvjesno podjednako voljeli fudbal, strasno ga igrali i iza sebe ostavili toliko nezaboravnih uspomena, da su mnogi doprinjeli što je narastala slava o fudbalu i onom što je njemu najljepše i najprivlačnije.

Ovo su priče o njima...

Edson Arantes Do Nasimento Pele

Od čistča cipela, pukog siromaha koji je vać sa 11 godina počeo da zarađuje za hljeb, do najboljeg i najpopularnijeg fudbalera svijeta svih vremena, čije su noge bile procjenjivane na dvije tone zlata, filmskog glumca, počasnog građanina "grada kafe" Santosa, poslovnog čovjeka čiji se imetak cijeni milionima dolara, ljubimca mladih cijelog svijeta - to je Edson Arantes do Nascimento, kako mu je pravo ime, ili kratko "Pele" - kako ga svi poznaju. Odakle nadimak Pele? Edson Arantes do Nascimento je izjavio da ni sam ne zna kako je dobio taj nadimak: "Taj nadimak potiče još iz vremena kad sam kao dječak bosonog igrao sa loptom od krpe. Tako me nisu zvali u početku, ali kasnije nekako neprimjetno, taj nadimak me proslavio". U portugalskom jeziku riječ "pele" je nepoznata i nema nikakvo značenje. Pretpostavlja se da je potekla od riječi "pelada" - igranja fudbala bosim nogama. Peleov otac Joao Ramos Nascimento-Dodinho, koji je i sam igrao fudbal u Bauru AC, i majka Celestes Arantes, od milja su ga zvali "Dico".

Na pitanje jednog engleskog novinara zašto je Pele nazvan "O Rei"(kralj), nekadašnji brazilski selektor Joao Saldanha je rekao. "Pele je za fudbal isto što i Shakespeare za englesku literaturu!". Drugi stručnjaci su govorili: "On nije velika svjetska zvijezda, on je jednostavno- Pele!". A svi se slažu da su njegove osnovne fudbalske vrijednosti sve do jedne "naj", tako da je svako poređenje sa bilo kojim drugim fudbalerom jednostavno nemoguće. Ukratko-najveći, jedini, neponovljiv, veliki sportski dar prirode. Fudbalu ga je podučavao otac Dodinho, i sam fudbaler osrednjih kvaliteta, koji je inače najčešće nezaposlen radnik, imao mnogo razloga da se raduje što je njegov sin već sa 15 godina postao profesionalac u velikom klubu FC Santos, za čije je boje odigrao 1.114 utakmica tokom skoro pune dvije decenije. Kad je na utakmici protiv tima Vasco da Gama 19. novembra 1969. godine postigao svoj 1.000 go, bilo je objavljeno da mu je prosjek 1.15 golova po utakmici!

U dresu FC Santosa, Pele je devet puta osvajao titulu prvaka u Ligi Sao Paolo-1958, 1960, 1961, 1962, 1964, 1965, 1967, 1968 i 1969. godine, pet puta Kup Brazila, dva puta Interkontinentalni kup: 1962 (u finalu protiv Benfice 3:2 i 5:2) i 1963. godine u finalu protiva AC Milan (2:4,4:2 i 1:0). Za 19 godina igranja u Santosu Pele je čak deset puta bio najbolji strijelac u Ligi Sao Paolo: devet sezona uzastopno od 1957. do 1965. (najviše je postigao 1958. godine - 58 golova) i posljednji put 1969. godine, s ukupnim bilansom od preko 500 golova samo na prvenstvenim utakmicama. Posljednju utakmicu za Santos Pele je odigrao 2. oktobra 1974. godine, pošto je godinu dana ranije, 1973., prvi put proglašen za najboljeg fudbalera Južne Amerike.

Za reprezentaciju Brazila Pele je odigrao 91 međudržavnu utakmicu i postigao 77 golova, kao i još 20 susreta (i 20 golova) u kojima je Brazil za protivnike imao klupske ekipe ili neke druge selekcije.

Debitovao je u reprezentaciji 7. jula 1957. godine na "Maracani" protiv Argentine (1:2) i tada je postigao jedini pogodak za Brazil. Tri dana kasnije, u revanšu u Sao Paolu, Brazil je pobjedio sa 2:0 i Pele je ponovo bio strijelac jednog pogotka. Sa manje od 18 godina proslavio se na Svjetkom prvenstvu 1958. godine u Švedskoj. Zablistao je 15. juna na utakmici protiv SSSR (2:0), a tri dana kasnije bio je junak četvrtfinalnog meča protiv Velsa (1:0). Hroničari su zabilježili: "Poslije jednog žestokog starta beka Wiliamsa, Pele se jedva zadržao na jednoj nozi, onda je napravio žonglerski pokret u vazduhu i drugom nogom postigao jedini, pobjedonosni go za Brazil". Uvijek je isticao da mu je ovo najdraži go u karijeri.

Igrao je na ukupno četiri svjetska šampionata i bio član reprezentacije Brazila koja je tri puta osvajala titulu najbolje ekipe svijeta (1958, 1962 i 1970. godine). Zbog povrede nije igrao u finalu 1962. u Čileu protiv Čehoslovačke (3:1). i na prvenstvu 1966. u Engleskoj, nije odigrao sve utakmice zbog teške povrede koju je zadobio u susretu protiv Portugala.

Posljednju utakmicu za Brazil Pele je odigrao 18. jula 1971. godine na Maracani pred 160 000 gledalaca protiv Jugoslavije (2:2). Povodom nezapamćene svečanosti koja je ovom prilikom bila organizovana u "svetom hramu fudbala", jedan brazilski novinar je napisao:

"Pokoljenja će pričati da je fudbal imao jednog, jedinog Pelea, jedinog svemogućeg fudbalskog asa u čijim nogama je lopta prvo umirala, da bi samo djelić sekunde kasnije ponovno oživljavala - oplemenjena novom, čudnom snagom, koja najčešće nije znala za prepreke. Brazilci i svi vi koji volite fudbal umjetnosti, nemojte plakati! Naprotiv, radujte se jer jedan istinski fudbalski genije samo napušta fudbalska ratišta..."

Jedinstvenu, zaista briljantnu karijeru, Pele je završio u dresu ekipe Cosmos New York, koji je nosio od 15. juna 1975 do 1. oktobra 1977. godine. Za trogodišnji ugovor dobio je od vlasnika kluba, firme "Warner Communications", iznos od 7 miliona dolara. Ovo je bila naknada za igranje (sa Cosmosom je osvojio prvenstvo SAD 1977. godine), za snimanje filmova, gramofonskih ploča, za pravo na reklame...Bio je u tadašnje vrijeme i najveći fudbalski "biznismen".

Na oproštajnoj utakmici Cosmos-Santos 1. oktobra 1977. u New Jerseyu, pred 75.646 gledalaca, igrao je prvo poluvrijeme za Santos, a drugo za Cosmos - jedina dva kluba čiji je dres nosio. Na radost svih gledalaca, postigao je i jedan go sa 30 metara (za Santos koji je pobjedio sa 2:1). Na posljednjoj 1.363. utakmici u karijeri, postigao je i posljednji 1.278. go.

Poslije utakmice Cosmos New York-Bay Tampa, koja je odigrana 14. jula 1976. godine na Yankee-Stadionu, revija "NASL News Release" objavilla je da je Pele u ovom susretu postigao 1.250 go u karijeri. Ovom prilikom je objavljen podatak da je Pele na 289 utakmica protiv inostranih ekipa, postigao ukupno 439 golova, i to:197 golova protiv evropskih, 25 pogodaka protiv azijskih i 24 golova protiv ekipa iz Afrike. U Peleovoj karijeri jedino nedostaju utakmice protiv timova iz Australije. Za vrijeme svog aktivnog igranja tada je bio jedini fudbaler koji je proglašen za najboljeg sportistu svijeta 1970. godine. Legenda živi...

Johan Krojf

Fudbalsko majstorstvo Holanđanina Johana Krojfa procjenjeno je najvećim transferom u istoriji svjetskog fudbala: prije nego što je 1973. godine prešao iz Ajaksa u Barselonu, potpisao je ugovor kojim se ovaj veliki španski klub obavezuje da isplati 7,4 miliona holandskih guldena, najveću sumu koja je do tada ikada plaćena za jednog fudbalera. Toliko je koštao "fudbaler 21. vijeka" - kako  je jedan poznati stručnjak u svega tri riječi najkonciznije izrazio vrijednost jednog od najboljih fudbalera svijeta dvadesetog vijeka.

A Krojf je zaista bio simbioza vrhunskih i najsavremenijih kvaliteta, napadač najviše klase, veliki i neprikosnoveni vođa timova u kojima je igrao, neobično hitar, borben i uporan fudbaler koji je bio simbol fudbalske evolucije i sinonim novih mjerila vrijednosti.

Postao je član Ajaksa 12. aprila 1957. godine kao desetogodišnjak, siromašan, neuhranjen, ali kao najdarovitiji od 200 dječaka koji su konkurisali za najmlađu selekciju Ajaksa. Sa 16. godina bio je najbolji fudbaler-omladinac u Holandiji, a sa manje od 17. godina, a prijateljskoj utakmici protiv ekipe 1. FC Kaiserslautern 2. februara 1964. godine prvi put je od trenera Rinusa Michelsa dobio šansu da zaigra za prvi tim Ajaksa.

Brzo se razvio u atletu i stekao sve neophodne fizičke kvalitete (visok 178 cm, težak 78 kg) da postane model igrača u tzv. "totalnom fudbalu", u kome je dugi niz godina maestralno igrao i po opštoj ocjeni jedan od najboljih svjetskih fudbalera svih vremena. Dosad je jedini triputa proglašavan za najboljeg fudbalera Evrope (1971,1973 i 1974.), a prije toga je, takođe izabran i za najboljeg fudbalera Holandije(1967-1969.).

  U crveno-bijelom dresu Ajaksa Krojf je šest puta osvajao titulu prvaka Holandije (1966, 1967, 1968, 1970, 1972 i 1973.) prije nego što je otišao u Španiju, a kada se 1981. ponovo vratio u Ajax, osvojio je još dva trofeja u nacionalnom prvenstvu Holandije - u sezonama 1981/82. i 1982/83. godine. Titulu u Kupu Holandije osvajao je pet puta: 1967, 1970, 1971, 1972 i 1983. godine.

Najveće uspjehe kao igrač i kapiten Ajaksa, Krojf je postigao u Kupu evropskih šampiona u kome je tri sezone uzastopno (1971,1972 i 1973.) osvajao naziv najbolje ekipe Evrope.

Zahvaljujući najviše Krojfu, koji je kao svjetska zvijezda označio cijelu jednu epohu u fudbalu svoje zemlje, koja do 1974. godine nijedanput nije stigla do druge utakmice finalnog turnira svjetskih šampionata, Holandija je prvi put postala fudbalska sila.

Na finalnoj utakmici Kupa evropskih šampiona 31. maja 1972. godine protiva Intera (2:0) u Roterdamu, Krojf je postigao obao gola za Ajaks. Iste godine Ajaks je pobjedio i u Interkontinentalnom kupu argentinski Independiente iz Buenos Ajresa (1:1 i 3:1) i tako osvojio i titulu nezvaničnog prvaka svijeta.

Poslije osam godina briljantnog igranja za Ajaks, za koji je odigrao ukupno 350 utakmica i postigao 256 golova, Krojf je u spektakularnom transferu, u kome je njegov dio iznosio oko 750.000 dolara, otišao u Barselonu, gdje je zvanično debiotovao 28. oktobra 1973. godine u prvenstvenoj utakmici protiv Grranade pred 100.000 gledalaca. Kad je odigrao 21. utakmicu i postigao 17 golova, Barselona se već učvrstila na prvom mjestu i poslije 14 godina (posljednji put 1960.) nadmoćno osvojila titulu prvaka Španije.

Krojf je preporodio Barselonu, igrao je kao nikad ranije i mnogo doprinio da njegov klub punih osam mjeseci ne doživi ni jedan poraz u šampionatu Španije. Tradicionalni rival Real Madrid, koji je poslije 1930. godine čak devet puta osvajao titulu prvaka, napokon je bio u drugom planu, jer je 1974. godine Barselona slavila ubjedljivu pobjedu u prvenstvu.

U Španiji je Krojf ostavio neiszbrisiv trag svoji vrhunskim igrama. Međutim uprkos najvećem majstorstvu, ostao je zapamćen i kao igrač koji nije mogao da kontroliše svoje ponašanje.

Na finalnoj utakmici Svjetskog prvenstva protiv Zapadne Njemačke (1:2) u Minhenu, igrao je za još jedini trofej koji mu je nedostajao-titulu svjetskog prvaka. Nije uspio, ali je proglašen za najboljeg igrača cijelog šampionata - sa 372 glasa ispred Bekenbauera i Poljeka Dejne sa 175 glasova.

Posljednju utakmicu za reprezentaciju Holandije odigrao je 26. oktobra 1977. godine protiv Belgije (1:0) u Amsterdamu.

Kevin Kigen

Bio je toliko malen rastom, da je kao dječak sanjario, da bi možda mogao postati džokej. Ili eventualno, bokser lakših kategorija, jer je u školskim danima pokazivao i umješnost i hrabrost u ringu. Fudbal je od svega najviše volio, ali su mu rekli da će teško dobiti bilo kakvu šansu. Ida samo traći vrijeme među najmlađim juniorima ekipe Donkaster Rovers, s kojima je redovno trenirao.

Malen rast bio je njegov veliki hendikep - svi treneri su prilikom selekcije prednost davali visokim i snežnim dječacima. Ali Kigen nije priznavao poraz. Iskoristvši sklonost jednog člana uprave kluba u četvrtoj ligi Skauntorp Junajteda, kome se svidjela njegova tehnika i brzina, odmah je pristao da za ovaj klub igra i čisti svlačionice na stadionu. Sredstva za život počeo je da stiče kao portir u jednoj zubarskoj klinici.

U velikoj želji da uspije Kigen je svaki slobodan trenutak koristio za trening. Trčao je za loptom od gola do gola i uporno vježbao. I to najčešće sam. Napredak je bio očigledan. Sa 19 godina zakucao je na vrata prvog tima, a lokalni listovi sa izvanrednim ocjenama o njegovoj igri, su prosto signalizirali menadžerima da se zainteresuju za "mališu" iz Skauntorp Junajteda. Mnogi su dolazili da ga gledaju, ali su svi, kao da su se dogovarali, kratko zaključivali: "Kigen je dobar, ali je premalen".

Kigen je još jednu cijelu sezonu morao da se dokazuje i tek onda je naišao trenutak o kome je sanjao: čuveni menadžer slavnog Liverpula Bil Šenkli želio je da pod njegovom kontrolom Kigen sazri i ojača i ponudio je 35.000 funti. Kakva sreća i za mali klub i za njega! Posao je brzo zaključen, a Kigen je dobio mjesečnu platu od 175 funti da igra za rezervni tim. Tako je počela blistava karijera možda i najboljeg fudbalera Engleske poslije vremena u kome su dominirali Bobi Čarlton, Mur, Grivs...

"Miki Maus" kako su ga nazvali proveo je više od jedne sezone u rezervnom timu, da bi tek februara 1972. Godine, kad je imao 21. godinu, debitovao protiv Mančester Junajteda.

Za nešto više od pet godina Kigen je sa Liverpulom osvojio sve trofeje koje bi jedan fudbaler mogao da poželi: tri titule šampiona Engleske (1973, 1976 i 1977.),trofej Kupa Engleske 1974. (u finalu protiv Njukasla 3:0, uz dva gola Kigena), trofej Kupa evropskih šampiona (1977.), dvije titule u Kupu UEFA (1973 i 1976.)...uz sve ovo i titulu najboljeg fudbalera Engleske 1976. godine.

Kigen je bio prvi engleski profesionalni fudbaler koji je zaigrao u njemačkoj Bundesligi. Njegov transfer u Hamburger SV sa 2 miliona maraka predstavljao je apsolutni rekord u njemačkom fudbalu.

Za reprezentaciju Engleske Kigen je odigrao 63 utakmice i postigao 21 gola, a u posljednjim susretima bio je i kapiten nacionalne selekcije. Debitovao je 1973. godine protiv Velsa (1:1), a na Mundijalu 1982. nije imao sreće: povrijeđen je i dugo je trajao oporavak, igrao je na samo jednoj utakmici protiv Španije, i to samo posljednjih 26 minuta.

Od fudbala se oprostio 16. maja 1974. godine na utakmici Njukasl-Liverpul (2:2).