Nacrt novog Zakona o lokalnoj upravi i samoupravi u Republici Srpskoj nastoji da „na mala vrata“ dovede u pitanje volju građana iskazanu na lokalnim izborima. To se ogleda, prije svega, u olakom uvođenju mehanizma raspuštanja skupština opština i gradova i preuzimanja njihovih ingerencija od strane privremenog organa kojeg imenuje Vlada Republike Srpske.

Zanimljivo je da cijenjena ministarka za upravu i lokalnu samoupravu u Vladi Republike Srpske za odbranu ovakvog pristupa, usmjerenog na osporavanje prava građana da ih predstavljaju oni koje su direktno izabrali, koristi baš Miću Mićića, dugogodišnjeg gradonačelnika kome je, pretpostavljam, dosadio već i narod, a pogotovo odbornici. Ako je suditi po rješenjima iz novog zakona i po reakciji gradonačelnika Mićića, moglo bi se zaključiti da bi Vladi i vječnim gradonačelnicima ponajviše odgovaralo da i nema lokalnih izbora, o čemu je i bilo nekih naznaka, a ako ih već ima onda da u "slučaju potrebe" mogu manipulisati voljom birača. Inače, kako bih mogao drugačije objasniti rješenja koja su ponuđena nacrtom Zakona o lokalnoj upravi i samoupravi kada je riječ o raspuštanju skupština (gdje građani odlučuju indirektno, putem svojih direktno izabranih predstavnika), s jedne strane, i o nastavku omalovažavanja mjesnih zajednica (gdje građani ostvaruju svoju mjesnu samoupravu), s druge strane. Zadržaću se na ove dvije manjkavosti, a ima ih još, kao što je nepostojanje razlika u nadležnostima opština i gradova, konfuzija oko skupštinske službe, sekretara, itd.

Raspuštanje skupština ili „popravni“ izbori

Raspuštanje skupštine je mjera koja je neophodna kako bi se izbjegle blokade rada skupština i funkcionisanja lokalnih zajednica (kao što je slučaj u Kneževu, Gradišci i sl.). Ali, nipošto na način da se suspenduje demokratija i ignoriše Evropska povelja o lokalnoj samoupravi, kao dio evropskog političkog i pravnog naslijeđa, koje vremenom treba da preuzmemo u potpunosti.

Predloženi model raspuštanja skupština lokalnih zajednica i imenovanja privremenog organa od strane Vlade predstavlja najgrublje kršenje demokratije. Osim toga, ostavlja ogroman prostor za manipulaciju od strane višeg nivoa vlasti, načelnika opština, najbrojnijih klubova i drugih, jer bi dolazilo do niza insceniranih i isprovociranih raspuštanja legalno izabranih predstavnika građana. Ovim se ne izbjegavaju blokade već se, naprotiv, omogućava suspendovanje demokratije i volje birača. Demokratija jeste nesavršena, ali kako mogu oni koji nisu direktno izabrani od građana (članovi Vlade) promijeniti one koje su građani direktno birali (odbornike)? Htjeli, ne htjeli, članovi Vlade, a onda i gradonačelnici i načelnici opština, tako direktno idu protiv prava građana da direktno biraju svoje predstavnike u lokalnoj vlasti. Umjesto takve zamke u koju upadaju, da idu protiv odbornika koje su građani direktno izabrali (dakle i protiv građana) bilo bi mnogo praktičnije, racionalnije i potpuno u duhu demokratije da se uvede statut vanrednih izbora.

Neusvajanje budžeta je veoma pogodan mehanizam da se raspuste skupštine tamo gdje je to „od interesa“, a posebno u posljednjoj godini mandata. Smatram da bi se zloupotreba tog mehanizma izbjegla dodavanjem i definisanjem pomjerenih rokova za usvajanje budžeta (do kraja prvog kvartala). Ukoliko budžet ni tada ne bi bio usvojen, trebalo bi raspisati vanredne izbore i za lokalni parlament i za načelnika/gradonačelnika. Naknade izabranim licima trebalo bi ukinuti u odloženom roku usvajanja budžeta.

U izbornoj godini trebalo bi ostaviti mogućnost imenovanja privremenog organa, ali od strane Narodne Skupštine Republike Srpske, dakle od onih koje su građani direktno birali, istina za drugi nivo vlasti.

Odbornicima ne bi trebalo prijetiti ukoliko pokrenu opoziv načelnika ili gradonačelnika, jer se time osporava njihov demokratski legitimitet i ograničavaju sredstva za uvođenje promjena u funkcionisanju lokalne uprave. Ovo pitanje se može kvalitetnije riješiti dizanjem praga sa 50%+1 glas na dvije trećine odbornika. Kod formiranja dvotrećinske većine za opoziv, došlo bi do šireg partijskog usaglašavanja, a time bi bio gotovo izvjestan i rezultat referenduma Dugo godina sam radio kao načelnik odjeljenja u Gradskoj upravi Banjaluke i poznata mi je iz jednog perioda ta apsolutistička vlast koju je podržavao dosadašnji zakon. Ta faraonska ovlaštenja očigledno nisu dovoljna, pa se traže još veća, a da čudo bude veće prijetili bi i odbornicima, da bi mogli biti raspušteni ukoliko se budu raspitivali o tome šta glavni gazda (čitaj: gradonačelnik, odnosno načelnik opštine) radi. Takođe, sjećam se kada je skupštinsku većinu (od 31) činilo 16 odbornika, dok je za usvajanje budžeta bila potrebna dvotrećinska većina (21 odbornik). Zanimljivo da je budžet u tom mandatu usvajan jednoglasno i redovno i da su građani tada bili najzadovoljniji uslugama administracije. Tada je bilo negdje oko 1.5 zaposleni na 1000 stanovnika, tada se nije prijetilo odbornicima da mogu biti raspušteni ukoliko pokrenu opoziv. Najsmješnije mi od svega djeluje priča kako su izbori skupi i da su to bačene pare, itd. Kažu naknada odbornicima ne treba jer ne rade ništa osim što ponekad prisustvuju skupštini. Oni bi voljeli da odbornici ne rade ništa. Podsjetiću ih da pravi predstavnici građana ponajviše rade između skupštinskih zasjedanja, a manje je bitno prisustvo na samoj sjednici.

Grubim modelom raspuštanja skupština i imenovanjem prinudnih uprava, u ponuđenom rješenju minimizira se uloga skupština. Time se zakonska regulativa lokalnih zajednica udaljava od demokratskih načela. Time se vlast još više udaljava od građana, ignorišući njihov izbor, osporavajući im pravo na „popravni“, ponovni izbor. Time se samo jačaju inače otuđeni centri moći koncentrisani u vrhu političkih partija.

Jačanje ili dalje ignorisanje mjesnih zajednica

Ministar uprave i lokalne samouprave Republike Srpske Lejla Rešić i rezidentni predstavnik Razvojnog programa UN u BiH /UNDP/ Sezin Sinanoglu, potpisali su memorandum o razumijevanju za projekat "Jačanje uloge mjesnih zajednica u BiH". E, sad mene interesuje kako to da se u novopredloženom zakonskom rješenju i dalje ignoriše i omalovažava status mjesnih zajednica. Ulogu mjesnih zajednica trebalo bi dodatno osnažiti, te je još precizirati, na osnovu dobrih iskustava iz naše prošlosti, kada su mjesne zajednice bile važan oblik učešća građana u upravljanju lokalnim poslovima, ali i iz dobrih praksi zemalja koje teže većem uključivanju građana u javne poslove.

Već sam predlagao nekoliko paralelnih stvari koje treba da se urade i da se ugrade u novi zakon, ali ću ponoviti i ovaj put. Radi se o jačanju uloge mjesnih zajednica na sljedeće načine:

- dodjelom budžeta kojim će MZ raspolagati;

- planiranim sredstvima u budžetu grada/opštine koja će MZ moći povlačiti kandidovanjem projekata putem konkursa;

- stavljanjem u nadležnost MZ upravljanje objektima i prostorima u vlasništvu lokalne zajednice, a koji imaju javni karakter (prostorije MZ, boračke organizacije, penzioneri, društveni domovi, NVO i sl);

- prenošenje dijela nadležnosti gradonačelnika/načelnika na MZ.

Ovim bi se zadovoljio princip decentralizacije, spuštajući ga sve do nivoa građana, jer se prema sadašnjem modelu ta decentralizacija zadržava na nivou opština i gradova. Na ovaj način opštine i gradovi vrše pritisak na više nivoe vlasti, a zaboravljaju mogućnost spuštanja odgovornosti i prenošenja sredstava na nivo ispod. Moram da priznam da je sa ovim saglasan i gradonačelnik Mićić, mada me to ne iznenađuje, jer je i Bijeljima jedna od lokalnih zajednica koja će povući dio sredstava iz pomenutog projekta.

Generalno govoreći, Zakon bi trebalo da teži decentralizaciji vlasti - da se lokalnim zajednicama prenese dio nadležnosti i sredstava sa republičkog nivoa, a mjesnim zajednicama sa lokalnog. U nacrtu Zakona je dominantan suprotan trend: vrši se dodatna centralizacija, a sve pod okriljem priče o izbjegavanju blokada rada lokalne uprave. Ovome očigledno "kumuju" Vlada RS i "vječiti" gradonačelnici. Zato ih prozivam javno da odgovore na dva pitanja: Zašto hoće da ospore građanima pravo („popravnog“) izbora odbornika? Zašto uskraćuju građanima mogućnosti za aktivnije učešće u upravljanju lokalnim poslovima putem mjesnih zajednica?

Budimir Balaban