Hitler, Staljin i Musoliniji, mračno
trojstvo tiranije u 20-om vijeku, ponovo su u vijestima, čime upućuju izazov
savjesti Evrope, zahtijevajući iznova procjenjivanje vremena u kome su
živjeli, ali na način koji više govori o sadašnjosti nego o prošlosti.
Dvije Musolinijeve praunuke saopštile su kandidature za političke funkcije, ubrzo pošto je bivši italijanski premijer Silvio Berluskoni hvalio Dučea za “dobre stvari” koje je učinio za zemlju.
U Rusiji, povodom 70-te godišnjice bitke za Staljingrad (slavi se u
subotu 2. februara), razmatra se promjena imena grada Volgograd u
Staljingrad kao što i prije toga zvao. To je posljednja faza u puzajućoj
rehabilitaciji “Ujka Džoa” (kako na Zapadu često nazivaju Josifa
Visarionoviča Staljina).
I u Njemačkoj je održana sumorna ceremonija priznanja i pokajanja kojom
je obilježena 80-a godišnjima od dolasa Hitlera na vlast. Kancelarka Angela Merkel je priznala Njemačku “vječnu odgovornost za zločine nacionalsocijalizma”.
Njemačka, Italija i Rusija su mnogo propatili pod diktaturom, ali samo se
Njemačka suočila sa prošlošću. Nije slučajno da je ona, u najmanju ruku
za svoje susjede, svetionik ekonomske i političke stabilnosti u srcu
Evrope. Merkelova je povukla nedvosmisleno paralelu između sadašnje
pozicije Njemačke i njene spremnosti da se uhvati u koštac sa nesrećnim
realnostima iz prošlosti. “Mi se suočavamo sa našom istorijom, ništa ne
prikrivamo niti potiskujemo. Moramo to da učinimo kako bismo garantovali da
ćemo biti dobar i pouzdan partner u budućnosti, kao što smo srećom već
sada”.
Poptuno drugačiji proces se dešava na istoku i jugu Njemačke, gdje
politička neizvjesnost i ekonomska nestabilnost omogućavaju političarima
da mijenjaju prošlost za dnevnopolitičke potrebe, odnosno korist.
Berluskonijevi hvalospjevi Musoliniju su previše očigledni čak i za njegove ekstremne standarde koji su lišeni prefinjenosti.
Na dan sjećanja povodom Holokausta, Berluskoni je izjavio da su rasni
zakoni, koji su u Italiji usvojeni 1938. “bili najveća Musolinijeva
greška, mada je u mnogo čemu drugom, vukao ispravne poteze”.
Musolinijeva praunuka Eda, koja se kandidovala za
poslanicu na predstojećim parlamentarnim izborima, u sličnom tonu je
istakla da su rasni zakoni bili “greška”, ali “ne možete da ne vidite
dobre stvari koje je fašizam učinio”, ukazujući, između ostalog, na
Musolinijevu podršku domaćicama.
To je samo varijacija starog opravdanja da su zahvaljujući “Dučeu”
vozovi u Italiji “stizali na vrijeme” (međutim, to nije bila njegova
zasluga: radovi na poboljšanju italijanske željeznice su započeli prije
njegove vladavine, ali su uprkos tome vozovi i dalje često kasnili).
Možda je Musoliniji doprinijeo poboljšanju položaja domaćica, ali je,
takođe, gušio slobodu u zemlji, mučeći i ubijajući one koji su mu se
usprotivili. Uspostavio je opskuran kult ličnosti, inicirao brutalno
osvajanje Etiopije koristeći smrtonosno hemijsko oružje poput iperita,
uvukao je zemlju u katastrofalni rat kao dobrovoljni saučesnik
nacističke Njemačke, čime je omogućio deportaciju hiljada Jevreja u
koncentracione logore. To je čovjek za koga je Berluskoni jednom kazao da
“nikada nikoga nije ubio”.
Ove godine kalendari sa Musolinijevim likom se prodaju kao nikada
ranije: na njima je naslikan u raznim pozama kako se šepuri, sa
izbačenom bradom i napućenim ustima. On podsjeća na figuru iz komične
opera – sujetan, pompezan i smiješan. Međutim, ovakav Musolinijev lik ih
asocira na jaku ličnost koja je uvela red u vrijeme neizvjesnosti, kada je,
na primjer, otvorena pošta na svakom trgu.
Suptilna rehabilitacija Musolinija se zasniva na prikazivanju njegove
brutalnosti kao snage i minimiziranju, čak i trivijalizovanju, zločina.
Musolinijevu politiku slanja disidenata u udaljene dijelove Italije,
Berluskoni je svojevremeno opisao samo kao njihove slanje “na odmor”.
Rehabilitacija Staljina, takođe, uzima maha. Putinova vlada je izmijenila
nastavni program, opisujući nekadašnjeg sovjetskog lidera kao “uspješnog
menadžera”, čiji su potezi bili “potpuno racionalni”.
Čistke, gulazi, glad – sve se to zanemaruje da bi se uljepšao lik “malog
oca”, moćnog lidera koji je modernizovao SSSR i vodio zemlju do pobjede
protiv nacističke Njemačke. Njegovi gresi, kao i u slučaju Musolinija,
sve učestalije se opisuju samo kao “greške”.
Putin prikazuje Staljina slično kao i Berluskoni Musolinija. On
minimizira pogubne efekte prisilne kolektivizacije u poljoprivredi –
koja je izazvala smrt od gladi nekoliko miliona građana između 1920-ih i
1930-ih. “Tačno je da nakon nje (kolektivizacije) više nije bilo
seljaštva…ali, na kraju krajeva, sproveli smo industrijalizaciju”.
Staljin je možda jedan od najvećih masovnih ubica u istoriji, ali je “zaslužan” što su fabrike funkcionisale.
Kao i pobornici Musolinija, i simpatizeri Staljina igraju na kartu
nostalgije za djelimično mitskim periodom stabilnosti i položaja
supersile koju je SSSR uživao. “Svi koji ne žale zbog nestanka
Sovjetskog Saveza nemaju srca””, smatra Putin. Međutim, svi koji žale
zbog toga, nemaju pamćenje.
Za razliku od Italije i Rusije, u Njemačkoj nema nadmetanja oko istorije.
Njene lekcije su veoma dobro naučene. Nijedan političar se ne bi usudio
da kaže da su strahote nacizma bile samo “greške”.
Naravno, postoje neonacističke grupe i u današnoj Njemačkoj, ali nema ni
naznaka da bi političari sugerisali da su usred mnogo toga lošeg,
nacisti učinili i ponešto dobro. Ne prodaju se kalendari sa Hitlerovim
likom – ne samo zato što bi to bilo nezakonito već i zbog toga što ih
niko ne bi kupio. Svi u Njemačkoj znaju da su vozovi za vreme Hitlera
polazili na vreme, ali i gde su išli.
Spremnost za suočavanje sa prošlošću je pokazatelj samopouzdanja – političkog, ekonomskog i kulturnog.
Riješenost da se potisne ili preoblikuje istorija je znak straha, nestabilnosti i sirovog nacionalizma.
Kakva je pozicija Mao Ce Tunga – u promijenjenoj
istorijskoj ravnoteži – vjerovatno najvećeg masovnog ubice u poređenju sa
gore pomenutom trojkom? Oko 36 miliona ljudi je umrlo od užasne gladi
od 1958. do 1961., koju je izazvao Maov pogubni ekonomski eksperiment,
poznat kao “Veliki skok napred”. Tada su milioni ljudi otjerani sa zemlje
u cilju industrijalizacije. Pola vijeka je skrivana istina o ovom
neuspjelom projetku i bijedi koja je zadesila mnoge. Masovno stradanje i
smrt ljudi je tumačeno prirodnom katastrofom. Komunistička partija ima
monopol na istoriju, kao što uostalom kontroliše i sve ostalo.
Međutim, posljednjih mjeseci, kineske novine i vebsajtovi su započeli
debatu o tome šta se stvarno dogodilo u vrijeme stradanja miliona. U maju
prošle godine, jedan kineski magazin je objavio članak na 18 stranica o
pomenutoj tragediji, zajedno sa slikama na kojima su užasne scene, kao i
uvodnikom u kome se ističe da su u Kini do sada postojale dvije vrste
istorije: “istorija po sebi i istorija koja se prihvata”.
Takav izvještaj ne bi bilo moguće objaviti bez dozvole vlasti. Samo
priznanje da se u Kini prihvata samo određena vrsta istorije,
predstavlja zadivljujući veliki iskorak i, možda, novu spremnost za
suočavanje sa prošlošću, što je pravi znak snage nacije.
Od zaboravljanja istorije jedino je gore iskrivljeno sjećanje na nju.
(Radio SE/Frontal)
