Jugoslavija je bila država koja je postojala više od sedamdeset godina i tumačenje njene istorije i dalje je otvoren proces koji treba podvrgnuti kritičkom promišljanju, uprkos mogućem uplivu sjećanja ili emocija. Mada je vrlo važno kako nas drugi vide, od deset istorijskih sinteza o jugoslovenskom prostoru, u proseku šest ili sedam napisali su stranci, što je zabrinjavajući podatak, koji svjedoči o nepostojanju jasnog programa naučne, obrazovne i kulturne politike kod nas. Ovo su neki od zaključaka okruglog stola „Jugoslavija danas –okviri sećanja”, koji je u Muzeju „25. maj” organizovala izdavačka kuća „Klio”, a povodom svog novog izdanja – „Istorija Jugoslavije u 20. vijeku” njemačke istoričarke Čalić.

U razgovoru su učestvovali istoričari Milan Ristović, Vojislav Pavlović, Predrag Marković, Mile Bjelajac, Gordana Jović Krivokapić, Ranka Gašić (koja je sa Vladimirom Babićem prevela ovu knjigu sa njemačkog jezika), sociolog Jovo Bakić i moderator Veljko Stanić. Inače, Mari-Žanin Čalić, profesorka na Odjeljenju za istoriju istočne i jugoistočne Evrope Univerziteta „Ludvig Maksimilijan” u Minhenu, već je poznata domaćoj čitalačkoj publici po knjizi „Socijalna istorija Srbije 1815–1941” (Klio). Radila je za njemačku vladu i parlament, za specijalnog koordinatora Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope, a bila je i stručni vještak za Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u Hagu.

Naši istoričari u načelu pozitivno su ocijenili poduhvat Mari- Žanin Čalić, koja je na nešto više od 400 stranica uobličila sveobuhvatnu akademsku istorijsku sintezu. Ovakva sinteza nedostaje nam još od „Istorije Jugoslavije” Branka Petranovića, „Stvaranja Jugoslavije” Milorada Ekmečića i starijih izdanja Vladimira Ćorovića i drugih. Takođe, učesnici u ovom razgovoru bili su saglasni u mišljenju da je knjiga „Istorija Jugoslavije u 20. vijeku” pisana nepristrasno, da u pogledu detalja i tumačenja pojedinih istorijskih fenomena i korišćene literature, otvara širu raspravu, ali da je originalna samim tim što je autorka napisala „svoju istoriju Jugoslavije”, kao svojevrsni lični projekat, i pri tom naglasila da Jugoslaviju ne objašnjava ni način njenog nastanka niti njenog raspada.

– Imamo knjigu kakvu naša istoriografija još nije napisala, koja pobuđuje i zatvara podjednak broj pitanja. Jasnih je i preciznih formulacija, stavova koji se u većini slučajeva podudaraju sa onim što mi mislimo. Primjetno je da je autorka koristila i literaturu koja nije našeg porijekla kada je riječ o periodu Titove Jugoslavije. To je sveobuhvatna slika Jugoslavije, koja prikazuje migracije iz sela u gradove, industrijski razvoj, izgradnju Novog Beograda i drugo – rekao je Vojislav Pavlović.

Posebno priznanje kada je riječ o razmatranju teme modernizacije i društvene istorije je Mari-Žanin Čalić odala Ranka Gašić, naročito za periode šezdesetih i osamdesetih godina.

– Ključni vrijednosni stav, međutim, autorka izriče povodom dezintegracije zemlje, ističući da ništa nije bilo nužno niti neizbježno, da na Balkanu ne postoji ontološko zlo, već da je raspad bio posljedica odluka određenih ljudi – dodala je Ranka Gašić.

Sociolog Jovo Bakić primjetio je da je Mari-Žanin Čalić napisala knjigu prevashodno za njemačkog čitaoca, ali da je kao takva data vrlo nepristrasno, uz intelektualno poštenje i hrabrost. Gordana Jović Krivokapić uočila je da je autorka interpretirala istoriju Jugoslavije kao dekonstrukciju opšte prihvaćene slike o ovoj državi, dosljedno primjenjujući ironiju i eufemizam u tumačenju događaja, naročito kada Srbe iz Hrvatske uvodi kao izbjeglice iz Osmanskog carstva ili kada kaže da se islamizacija dešavala bez prisile.

Milan Ristović mišljenja je da je svaka od istorija Jugoslavije koja se do sada pojavila bila neka vrsta političkog skandala, počev od onih koje su pisane kao državni ili nacionalni projekti, do onih koje su pisali istoričari u inostranstvu. Ristović u novije vrijeme ipak uviđa interesovanje za ovu bivšu državu (koja nikako nije bila „vještačka tvorevina”, već politička, kulturna i ekonomska realnost), kod najmlađih proučavalaca, a time vidi i nova kreativna i nepristrasna tumačenja istorije Jugoslavije.