“EVROPSKA RAVNOTEŽA”

Stvaraju se novi diplomatski odnosi pod imenom “Evropska ravnoteža”. U tome su veliku ulogu imale Austrija i Rusija. Zaoštravanje finansijske i privredne situacije u Turskoj dovelo je do nestabilnosti funkcionisanja njenih državnih institucija. Po završetku Bečkog rata (1683-1699) i mirovnog sporazuma u Sremskim Karlovcima, Turska je izgubila sve posjede sjeverno od Dunava, osim Banata. Bosanski pašaluk postaje najzapadniji i najistureniji dio.

Period kratkotrajnog mira na prostorima Bosanskog ejaleta ubrzo je bio okončan i Austrijanci su počeli na granicama Bosne da koncentrišu velike vojne snage. Četrnaestog jula 1737. Austrija je objavila rat Porti. Presudan uticaj imala je bitka vođena 4. avgusta 1737. nadomak Banjaluke. To je čuveni Banjalučki boj.

TOK RATA

Prije službene objave rata, 14. jula 1737. godine, austrijske jedinice okupile su se u pakračkoj okolini. Svima koji pređu na katoličku i pravoslavnu vjeru austrijski car Karlo VI je garantovao ličnu i imovinsku bezbjednost.

Austrijska vojska je 12. jula stigla do Gradiške. Savladavši Savu, 15. jula austrijske snage bile su na teritoriji Bosne. Bez otpora je nastavljeno napredovanje u pravcu Banjaluke. Dvadeset i prvog jula sukobili su se kod Jurkovića sa turskom vojskom, kojom je zapovijedao Salih-aga. Obojica su poginuli od uzajamnog ranjavanja. Dvije austrijske kolone sastale su se kod Banjaluke 23. jula 1737. Sljedećeg dana, na udaljenosti od jednog kilometra od banjalučke tvrđave, austrijska vojska je podigla logor.

Došavši do zidina banjalučke tvrđave, austrijska vojska je preduzela sve mjere za sistematsku opsadu. Dvadeset i sedmog jula 1737. počinje artiljerijski napad na banjalučku tvrđavu i sam grad. Od 27. jula do 4. avgusta austrijska artiljerija je svakodnevno na Banjaluku ispaljivala oko 1.800 granata. Komandu nad banjalučkim braniocima preuzima Mehmed-beg Ćatić. Uvidjevši da moral branilaca postepeno opada usljed nedolaska vojne pomoći i sve jačeg austrijskog granatiranja, princ Hildburghauzen je 3. avgusta napisao pismo kapetanu Ćatiću, zahtijevajući predaju.

Vezir Ali-paša je odlučio da u pomoć Banjalučanima krene u subotu, 3. avgusta 1737. Razlog zbog kojeg su se odlučili za ovaj dan je tradicija – “Bog subotom sije blagodati”. Kod sela Bosića i Krmina sjedinili su se sa jedinicama Mehmed-bega Fidahića. Vojska, koja se odmah uputila na Banjalučko polje, brojala je oko 15.000 boraca. Na željene položaje stigli su u ponoć 4. avgusta.

PORAZ

Austrijska strana je očekivala dolazak osmanskih oružanih snaga u pomoć braniocima Banjaluke. Princ Hildburghauzen je imao namjeru da započne opšti napad još 3. avgusta, no odustao je jer je želio da mu trupe budu potpuno odmorne i spremne za borbu.

Ukupan broj vojnika po dolasku na Banjalučko polje iznosio je oko 15.000, dok je broj branilaca u samom gradu i njegovoj tvrđavi iznosio oko 5.000 boraca. Dok su se približavali bojnom polju, Ali-paša je istupio pred svoje snage, bodreći ih riječima: “Viđeno je i pokazano da je moćnijeg neprijatelja moguće pobijediti srčanošću i trajnom trpeljivošću u odnosu na teškoće i umor u borbi. Strpljenje i istrajnost biće rezultat uspjeha”. Iduća dva sata je neprekidno trajao napad bosanskih snaga. Poslije početne neizvjesnosti prednost u borbi sve više prelazi na stranu branilaca.

Do večernjih časova 4. avgusta 1737. bosanski vojnici sa Ali-pašom Hekim-ogluom na čelu izvršili su pet frontalnih napada na austrijske redove, želeći ne samo da im nanesu poraz nego da ih potpuno unište. Princ Hildburghauzen je naredio povlačenje svojih snaga. Odmah je počelo izvršavanje tog naređenja i austrijske trupe su napustile bojno polje.

Po naređenju Ali-paše Hekim-oglua 5. avgusta 1737. bosanski borci su pošli u potjeru za austrijskom vojskom. Zbog neorganizovanosti i nedostatka vojne koordinacije neke od jedinica koje su pošle u potjeru doživjele su velike ljudske gubitke. Austrijska vojska je prešla Savu 20. avgusta 1737. Tako je neslavno završio pohod Austrijanaca na Bosnu.

Autor: Goran Đuran, arhivista-istraživač u Arhivu Republike Srpske
Izvor: Vidovdan.org